53
عرّام بن الاصبغ السلمى
از كسانى كه در باب حجاز تأليفات دارند،يكى هم عرّام بن الاصبغ السلمى است كه از او جز همان اندك سخنى كه ابن نديم دربارۀ او گفته است،اطلاعى نداريم.ابن نديم مى‌گويد:
«يكى از عربهايى است كه كتابى نوشته و آن را»اسماء جبال تهامه و سكّانها و ما فيها من القرى و ينبت عليها من الاشجار و ما فيها من المياه»ناميده است.اين كتاب با مقدمۀ عبد العزيز ميمنى در مجلۀ«الكلية الشرقيه»كه در لاهور منتشر مى‌شود چاپ شده است.
كتاب از روى نسخۀ خطى دار الكتب السعيديۀ حيدر آباد تصحيح شده.سپس در سال 1372 ه.
محمد عبد السلام هارون آن را با چند نسخۀ ديگر بار ديگر مقابله نمود و چاپ كرد.در سال 1357 در زمرۀ سلسلة النوادر المخطوطات با مقدمه و نقد حمد الجاسر بار ديگر به چاپ رسيد.
او ثابت كرد كه اين كتاب نسخه‌اى از روايت سيرافى است از ابو محمد السكرى از ابو سعد از عبد الرحمان بن محمد بن عبد الملك معروف به ابو اشعث كندى از عرّام.
عرّام در كتاب خود از رضوى و اماكن آن و ينبع و جار و منطقۀ آن و از ورقان و منطقۀ آن و آره و ذره و شمنصير و هرشى و شراة و سايه و جبال مكه و طائف،سپس از حدود حجاز ياد كرده است و نيز از منطقۀ مدينه و شوران و رحضيّه و ذورولان و عريفطان و ابلى و سوارقيّه و باقى مناطقى كه در جانب شرقى حجاز است و راه نجد به عكاظ.همچنين كوهها و خشكرودها و نباتات و روستاها و ساكنان آنها و نيز راههايى كه از اين مناطق منشعب مى‌گردد.
عرّام يكى از منابع مهم بكرى،ياقوت و سمهودى است تا آنجا كه مى‌توان گفت كه هر يك از آنان همۀ كتاب او را نقل كرده‌اند.
بكرى در صفحۀ پنجم كتاب خود«معجم ما استعجم»آورده است كه آنچه من در اين كتاب آوردم از كتاب ابو عبيد الله عمرو بن بشر سكونى است به نام«فى جبال تهامه و محالها» و سكونى نيز همۀ آن را از ابو اشعث عبد الرحمان بن محمد بن عبد الملك كندى و او از عرّام بن اصبغ سلمى برگرفته است.
در صفحه 655 هنگام سخن از كوه رضوى گويد:سكونى گويد كه ابو اشعث عبد الرحمان بن محمد بن عبد الله كندى براى من املاء كرد و گفت كه عرّام بن اصبغ سلمى براى من نامهاى جبال تهامه و ساكنان آن را و نيز قريه‌ها و آبها و نباتاتى را كه در آنجا