30ضبط نمود.
گرچه «حاج على خان اعتماد السلطنه» به دليل ارتكاب چنين جنايت بزرگى در تاريخ كشور ما، فردى خوش نام نيست، ليكن از آن جا كه سفرنامۀ تنظيمى وى، حاوى اطلاعات تاريخى، جغرافيايى، علمى و دينى فراوان است، مى‌تواند براى دانش‌پژوهان و به ويژه مورّخان مفيد باشد؛ لذا در صدد برآمدم تا اين سفرنامه را احيا كرده، در اختيار هموطنان ارجمند قرار دهم.
ويژگى‌هاى اين سفرنامه
1 - نسخۀ اصلى اين سفرنامه در كتابخانۀ آستان قدس رضوى در بخش كتب تاريخ، با شمارۀ 53 و به شمارۀ عمومى 4125 نگهدارى مى‌شود. زبان سفرنامه فارسى است و در 112 ورق به دستور «محمد حسن خان اعتماد السلطنه» فرزند مؤلف، با خط نستعليق دوازده سطرى در 219 صفحه در سال 1306 ه . ق. از سواد به بياض كشيده شده است.
2 - با توجّه به برخى شواهد موجود در متن، به نظر مى‌رسد مجموعه مطالبى كه تحت عنوان توضيح آمده، مربوط به فرزند مؤلّف محمّدحسن خان اعتمادالسلطنه است.
3 - «آقا سيد حسين» نامى آن را بر اساس وصيت «اشرف السلطنه» همراه با يكصد و پنجاه جلد كتاب خطى ديگر در سال 1334 ه . ق. به كتابخانۀ مبارك رضويه، هديه و وقف كرده است، مشروط بر اين كه از شهر بند ارض اقدس بيرون نبرند و كمال مواظبت را در ضبط و حفظ آنها نموده، بدون قبض به كسى ندهند و زياده از سه ماه، در خارج كتابخانه نگاه ندارند و توليت آنها را در عصرى از اعصار، به متولّى باشى سركار فيض آثار، مفوّض نموده است.
«وقف صحيح شرعى بحيث لايُباع و لايُوهب و لايرهن فمن بدّله بعد ما سمعه فإنما اثمه على الذين يبدّلونه. 3 شهر شعبان المعظم، 1334 ه ق.»
اين سفر در سال 1263 ه . ق. برابر با 1836 م. انجام گرديده است و سفرنامه با آيه رَبَّنٰا لاٰ تُزِغْ قُلُوبَنٰا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنٰا و دو بيت شعر آغاز مى‌شود...
سيدعلى قاضى‌عسكر