17در مرحلۀ نخست آن است كه اعتقادات خود را با برهان تقويت كنيد تا از پاسخ به سؤالات هنگام مرگ و صحنۀ قيامت در نمانيد و بدانيد بازگشت شما به سوى خداست و به حساب هر يك از شما جداگانه رسيدگى مى‌شود؛ «إِلَى اللّٰهِ مَرْجِعُكُمْ جَمِيعاً».
حديث: از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله دربارۀ اين آيه پرسيدند. فرمود: «امر به معروف و نهى از منكر كنيد، اما وقتى ديديد مردم دنيا را مقدم داشته‌اند و بخل و هواى نفس بر آنان حكومت مى‌كند و هر كسى فقط رأى خود را مى‌پسندد و گوشش بدهكار سخن حق نيست، شما به خود بپردازيد و عوام را رها كنيد». 1
محاسبۀ نفس، در جاى جاى اعمال حج
محاسبه در دنياى تكليف، امرى اختيارى است كه مؤمن آن را انجام مى‌دهد، ولى از لحظۀ مرگ به بعد، اين محاسبه اجبارى بوده و به دست ديگران انجام خواهد شد. در اين ميان برنده كسى است كه پيش از قيامت، خود بررسى كنندۀ اعمال خويشتن باشد كه گفته‌اند:
«فحاسبوا أنفسكم قبل أن تحاسبوا عليها»؛ 2
«پيش از آن كه‌به حسابتان برسند، حساب خود را برسيد.» آدمى در محاسبۀ نفس، در حقيقت، دربارۀ خودش كار قيامتى مى‌كند. هدف كلّى از محاسبۀ نفس، احراز صفات انسانى و دفع مهلكات نفسانى است.