10خلافت عباسى از يك سو، و دولت فاطمى در سوى ديگر را در آغاز اين رقابت، شرح دهيم.
اهميت حجاز
سرزمين حجاز در نگاه عامّۀ مسلمانان اهميت ويژه‌اى داشت، چرا كه وحى در آن فرود آمده و رسالت اسلام در آنجا ظاهر گشته بود. 1 جايى كه محل برگزارى حج و گردآمدن هزاران مسلمان، صرف نظر از رنگ و نژاد و مذهب بود و آنان از دورترين نقاط براى اداى مناسك حج، كه از اركان اسلام بود، به آن سرزمين رهسپار مى‌شدند. به علاوه، حجاز مركز مقدّسات اسلامى بود و مسجد الحرام و كعبه، قبله مسلمانان و مسجد شريف نبوى در آنجا قرار داشت. علاوه بر اينها، مسلمانان خلافتى را مشروع مى‌دانستند كه حجاز را زير سيطره و سيادت خود داشته باشد، راه‌هاى حج را ايمن سازد، براى كعبه پرده فراهم آورد، مراعات مصالح آنجا و مصالح آن شهر و مسلمانان را فراهم كند؛ فراهم كردن اين خدمات، رضايت و حمايت بيشتر مسلمانان را به همراه داشت و باعث مى‌شد كه همگان به ديدۀ احترام و تكريم به حكومت بنگرند. افزون بر اينها، حجاز به لحاظ جغرافيايى نيز حائز اهميت بود و حلقه پيوند ميان جنوب و شمال جزيرة العرب و بلاد شام و مصر به شمار مى‌آمد، به طورى كه قافله‌هاىِ مسيرِ خشكىِ تجارى كه از يمن حركت مى‌كردند، با عبور از اين سرزمين به شام مى‌رفتند، همچنين قافله‌هاى دريايى كه از چين و هند