8و از حيث خوددارى و كف نفس از مشتهيات مثل روزه است.
و از آن نظر كه مستلزم صرف مال است، مانند زكات و انفاقات است.
و با اين همه نتايج و آثار معنوى و سازنده، كه در حج وجود دارد، درس‌هايى از ايمان و اخلاص، و صحنه‌هايى از مقاومت و ايثار، و مناظرى از ترك دنيا، و انتقال به عالم آخرت، و حشر و نشر، و گرفتارى‌هاى خاص روز قيامت را به زائران خانۀ خدا مى‌آموزد. و به تعبير حضرت امام خمينى رحمه الله :
«مناسك حج مناسك زندگى است و از آنجا كه جامعۀ اسلامى از هر نژاد و ملتى بايد ابراهيمى شود تا به خيل امت محمد صلى الله عليه و آله پيوند خورد و يكى گردد و يد واحده شود، حج تنظيم و تمرين و تشكل اين زندگى توحيد است، حج عرصۀ نمايش و آئينۀ سنجش استعدادها و توان مادى و معنوى مسلمانان است».
پس توفيق شركت در كنگرۀ شكوهمند، و اجتماع عبرت‌آموز و انسان‌ساز حج، مى‌تواند بهترين فرصت و مناسبت‌ترين زمينه را در اختيار برادران و خواهران قرار