32پس زيارت كعبه و اجتماع برگرد آن خانه، حقّ خدا بر مردم است.
چنانچه پيشتر اشاره شد، تمامى اعمال حج و عمره، عبادت و بندگى خداست؛ زيرا عبادت يا قولى است و يا عملى. و همه اعمال حج نيز از احرام، تلبيّه، طواف، نماز، سعى، وقوف، قربانى، حلق و رمى جمرات...
عبادت هستند و انسان بايد آنها را به قصد قربت و نزديك شدن به خدا انجام دهد.
همۀ مناسك حج، ياد خدا، بندگى و عبوديت او و اظهار خضوع و كرنش در برابر فرامين و دستورات اوست؛ ياد قلبى، زبانى، عملى و جوارحى هماهنگ با هم.
قال رسول اللّٰه صلى الله عليه و آله :
(انما فرضت الصلاة و امر بالحج و الطواف و اشعرت المناسك لا قائمة ذكرالله ، فاذا لم يكن فى قلبك للمذكور الذى هو المقصود و المبتغى عظمة و لا هيبة فما قيمة ذكرك ). 1
منظور از وجوب نماز، حج، طواف و ديگر مناسك بپا داشتن ذكر و ياد خداست، پس وقتى قلب تو از هيبت و عظمت خدا كه مقصود و مطلوب اصلى از عبادات است خالى باشد، در اين صورت تنها ذكر زبانى (واعمال خشك بدنى) چه ارزشى خواهد داشت؟
در حج گونههاى مختلفى از عبادت و بندگى خدا وجود دارد؛ در آن شفاعت و دعا در حق ديگران، توبه و استغفار از گذشته، تصميم نسبت به آينده و تقاضاى خواستههاى مشروع و... وجود دارد. زيرا حاج و معتمر