49توقع نقصا فيه ، كانت من المباحات الّتي الأولى تركها لتجريد العبادة عن غيرها...». ¹

آيۀ 189 سورۀ بقره، به انسانها درس اخلاق و تربيت مى‌دهد.

نكات اخلاقى و تربيتى در قربانى :

در عملِ قربانى، تنها نام خدا را بر زبان مى‌رانند؛ به‌طورى كه در آيۀ 28 حج مى‌فرمايد: لِيَشْهَدُوا مَنٰافِعَ لَهُمْ وَ يَذْكُرُوا اسْمَ اللّٰهِ.

در اين سخن نكتۀ دقيقى هست و آن اينكه: توجه حاجى به هنگام قربانى، بايد تنها به خدا باشد، هر چند از گوشت قربانى خود و ديگران استفاده مى‌كنند، اين استفاده تحت‌الشعاع نام خدا و ياد او قرار گرفته است.

قربانى نشانه‌اى است از نهايت گذشت و يادآور قربان كردن اسماعيل است و تو بايد اسماعيلت را قربانى كنى. در واقع خداوند از ابراهيم قربان كردن فرزندش را نمى‌خواست، بلكه مى‌خواست دل از علائق مادّى و دنيوى و ماسوى‌اللّٰه بركَنَد، حال اسماعيلِ حاجى هر چه و هر كه باشد بايد قربانى شود . اسماعيل او چيست؟ مقام، آبرو، موقعيّت، شغل، پول، خانه، باغ، اتومبيل، معشوق، خانواده، علم، درجه، هنر، روحانيّت، لباس، نام، نشان، جان، جوانى، زيبايى و . . . ² و خلاصه آنچه تو را در راه ايمان ضعيف مى‌كند بايد قربان شود . فلسفۀ قربانى ، آمادگى فرد است براى هرگونه ايثار و از خود گذشتگى در راه اجراى اوامر الهى.

ياد و نام خدا در حين عمل قربانى ، نفى اعمال مشركين است كه قربانى را براى بتها انجام مى‌دادند و هنگام ذبح ، نام بتها را بر زبان مى‌راندند. ذكر خدا در اين ايّام تكبير است كه در بحث از ايّام تشريق بدان اشاره شد.

بشر از ابتدا باورهايى داشته، هر چند در مواردى آلوده به مسائل خرافى، اما بسيارى از آن موارد طبيعى و فطرى به نظر مى‌رسيده است و اديان الهى اين تمايلات فطرى را در