28صرب‌ها بود. ظاهراً در نماز اشكالى پيش آمد و حذيفى بعد از پايان تشهد، بدون سلام، دو سجدۀ سهو كرد. حاجى تركى كه در كنار من نشسته بود و معلوم شد روحانى است، به شدت از گرفتن قنوت ناراحت شد و مى‌گفت كه در نماز مغرب قنوت وجود ندارد! به او گفتم كه از نظر اهل‌سنت، يا لااقل برخى از آنها، قنوت در نماز صبح و مغرب مستحب است. ظاهراً نمازش را اعاده كرد. بعد از نماز باز به زيارت قبر حضرت رسول صلى الله عليه و آله آمديم.
پس از آن، از مسجد خارج شديم. فضاى مسجد و بقيع، محل استراحت حاجيان شده و از هر تيره و طايفه‌اى در آنجا گردهم نشسته، سخن مى‌گويند.
دعاى كميل در مدينه
هرساله يكى از برنامه‌هاى منظم حجاج ايرانى، برگزارى مراسم دعاى كميل در كنار قبرستان بقيع است. اين مراسم براى زائران شيعه بسيار پرجاذبه مى‌باشد، بويژه كه امسال بسيارى از حجاج تنها يك شب جمعه در مدينه هستند و مى‌يابد كمال استفاده را از آن بكنند. روحيۀ مردم در اين شب در طى دعا بسيار ديدنى است. شايد براى بسيارى از آنها اين روحيه سابقه‌اى نداشته است. به هر روى شب جمعه ساعت ده شب مراسم دعاى كميل برگزار شد. امسال به دليل آنكه طول سفر كوتاه است و زائران مدت زيادى در مدينه نمى‌مانند كراها فشرده‌تر انجام مى‌شود. احتمالاً تاكنون قريب بيست‌هزار زائر به مدينه آمده‌اند. در اين مراسم جناب آقاى رى‌شهرى نيز شركت داشت، از آقايان ديگر، جناب آقاى مصباح، آقاى مسعودى و آقاى قرائتى را ديدم. برنامه آغاز شد، و آقاى شيخ حسين انصاريان دعا را خواند، مداحى نيز پيش از آن اشعارى خواند. در پايان نيز جناب آقاى رى‌شهرى دعا كردند. گردشى در محوطه كردم تعدادى ماشين و نيروهاى پليس دورتر ايستاده بودند. مراسم يك ساعت به طول انجاميد، پس از آن بدون آنكه اتفاق خاصى بيفتد مردم به خانه‌هاى خود رفتند.
محيط ميان مسجد و بقيع از لحاظ معنوى براى اجراى مراسم دعاى كميل بسيار مناسب بود. خبردار شديم كه از عصر، مأمورين سعودى دنبال بلندگو مى‌گشته‌اند. در وقت اجراى دعا بلندگوهاى كوچكى از چند گوشۀ مراسم برپا شد و صدا به خوبى به همه مى‌رسيد. دو