48ميوه‌ها) ¹، معنى «ميوه» بنا به تفسيرى همان بود كه ذكر شد ².

و بعضى فرموده كه مروى است از [ امام] صادق عليه السلام كه مقصود از «ثمرات»، ثمرات قلوب است، يعنى : بينداز به دلهاى مردم، محبّت ايشان را، و قلوب مردم را مايل فرما به آنها، و شايد اين تفسير آيۀ شريفه است كه در سورۀ ابراهيم عليه السلام فرمود : «فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّٰاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ » ³؛ چنانكه ابتداى استجابت دعاى ابراهيم عليه السلام از اين شد كه آب زمزم از زير پاى اسماعيل عليه السلام درآمد، چنانچه تفصيلاً مذكور خواهد شد ان‌شاءاللّٰه‌تعالى.

[ پيدايش آب در مكّه و نتايج آن ]

قبيلۀ جُرهُم در ذوالمجاز و عرفات فرود آمده بودند پس چون آب در مكّه ظاهر شد، مرغان و حيوانات صحرا نزد آب جمع شدند، جرهم چون مرغان و وحشيان را ديدند دانستند كه آنجا آب به هم رسيده، چون به آن موضع آمدند، زن و طفلى را ديدند كه در زير درختى قرار گرفته‌اند و آب از براى ايشان ظاهر شده است، از هاجر پرسيدند كه تو كيستى و قصۀ تو و اين كودك چيست ؟ گفت : من، مادرِ فرزندِ ابراهيم خليل الرّحمٰن عليه السلام هستم، و اين پسر اوست، و خدا او را امر فرموده كه ما را در اينجا بگذارد. گفتند : رخصت مى‌دهى ما را كه نزد شما باشيم ؟ چون روز سيُّم ابراهيم عليه السلام به طىّ الارض ⁴، به ديدن ايشان آمد هاجر گفت : يا خليل اللّٰه، اينجا قومى هستند از