265
و كمال العقل و الحرية و الزاد و الراحلة و امكان السير فلو حج حج كند و حداقل يكى از دو موقف را با سن بلوغ درك كند يعنى وقوف در عرفات و يا مشعر الحرام را كه در اين صورت همين حج مجزى است و به جاى حجة الاسلام محسوب مى‌شود.
2-عاقل باشد پس اگر مجنون حج بجا آورد مجزى نيست با همان تفاصيل طفل.
3-حرّ و آزاد باشد پس بر عبد واجب نيست و اگر با اذن مولى انجام داد مجزى نيست و جاى حجة الاسلام بعد از آزادى را نمى‌گيرد مگر اينكه يكى از دو موقف مهم حج را پس از آزادى درك كند كه مجزى خواهد بود.
4 و 5 و 6-داراى توشۀ راه و مركب سوارى باشد و راه مكّه هم باز باشد و در يك كلام مستطيع باشد كه منظور اينست: مكلّف توشۀ راه و وسيلۀ رفتن و توانائى بر انجام مناسك حج از حيث مالى و بدنى داشته باشد و مانعى هم در راه نباشد و وقت هم وسيع باشد كه بشود اعمال حج را انجام داد و سالم هم باشد متفرع بر اين شرط كسى كه مستطيع نباشد يعنى فقير است و امكان مالى ندارد اگر چه با تسكّع يعنى تكليف و مشقت فراوان خود را به مكه رسانده حج بجا آورده چنين حجى از حجة الأسلام مجزى نيست و اگر بعداً مستطيع شد و قدرت مالى پيدا كرد بايد اعاده كند و همچنين كسى كه تمكّن مالى دارد ولى سلامتى جسمى ندارد بلكه مريض است بر او نيز واجب نيست و نائب گرفتن هم بر او واجب نيست [مگر براى كسى كه اميد بهبودى ندارد]و همچنين اگر قدرت مالى و بدنى دارد ولى راه مكّه مسدود است [مثل الآن كه رژيم وابستۀ آل سعود بنا حق بر حرمين شريفين مسلط هستند و راه مكّه را بروى بهترين فرزندان اسلام يعنى ملت مسلمان ايران بسته‌اند و اجازه حج نمى‌دهند]باز هم فعلاً تا راه مسدود است حج بر او واجب نيست و نيز كسى كه فرضاً ده روز مانده به موسم حج مستطيع شد وقت آن اندازه وسيع نيست كه بتواند