135شود نايب گرفتن واجب نيست و حجّ در ذمّت وقتى مستقر شود كه شخصى با وجود استطاعت رفتن بحج حج را تأخير كند تا آن قدر وقت بگذرد كه گنجايش حج به جا آوردن داشته باشد.
پس اگر بعد از استطاعت و قبل از گذشتن مدّت مذكور فوت شود حجّ ساقط است و نايب گرفتن لازم نيست و اجرت حجّ مقدّم است بر ميراث و حكم ساير قروض دارد پس هر گاه ميّت مشغول الذّمه باشد به حجّ و قرض نيز داشته باشد واجب است كه اوّل اجرت المثل حجّ و قرض را از متروكات وافيه او بيرون كنند و آن چه بعد از آن بماند به وارث مى‌رسد.
و اگر چيزى نماند از متروكات او چيزى به وارث نمى‌رسد و هم چنين اگر همۀ متروكات او مساوى اجرت المثل حجّ باشد كلّ متروكات او را به اجرت حج بايد داد و وارث از متروكات او محروم مى‌شود.
و هر گاه شخصى تبرّع نمايد و بى‌اجرت به نيابت ميّت حجّ به جا آورد در اين صورت حجّ از ذمّۀ ميّت ساقط مى‌شود و لازم نيست كه نايب بجهت او بگيرند.
و هم چنين اگر شخصى به تبرّع از مال خود شخصى را به اجاره بگيرد كه به نيابت آن ميّت حجّ كند.
و بدان كه ميانه مجتهدين خلافست در آن كه نايب از كجا متوجّه حجّ شود بعضى برآنند كه از آنجا كه فوت شده واجب است متوجّه حجّ شود.
و بعضى برآنند كه توجّه از ميقات كافيست.
و بعضى برآنند كه اگر متروكات ميّت وفا كند از محلّ فوت متوجّه شود و اگر بآن وفا نكند از ميقات و اين قول به صواب نزديكتر است و ظاهر قول دوّم باين قول باز مى‌گردد.
و اگر حجّ در ذمّه شخصى مستقرّ شده باشد امّا بواسطه مانعى كه بعد از استقرار بهم رسد مثل بيمارى يا خوف از دشمن نتواند به حجّ رفتن واجبست كه شخصى را به اجاره بگيرد كه به نيابت او حج كند هر گاه اميد آن نداشته باشد كه مانع برطرف شود و الاّ بر او واجبست كه خود حجّ كند.
و اگر بعد از آن كه نايب به نيابت او حجّ گذارده باشد مانع او برطرف شود بر او واجب است كه خود حجّ كند و حجّ كه نايب او كرده كافى نيست.
امّا اگر حجّ گذاردن بر او واجب شده باشد و قبل از آن كه در ذمّه او مستقرّ شود او را مانعى از رفتن به حجّ پيش آيد در اين صورت در وجوب نايب گرفتن ميانۀ مجتهدين خلافست بعضى برآنند كه حكم شخصى دارد كه او را بعد از استقرار حجّ مانعى بهم رسد.
و بعضى برآنند كه از اين شخص حجّ ساقط است ما دام كه مانع باقى باشد نايب گرفتن واجب نيست خواه اميد برطرف شدن مانع داشته باشد و خواه نداشته باشد و اقرب قول اوّلست
فصل دوّم در بيان شروطى چند در نيابت حجّ معتبر است