59حج، همه ساله، به نمايش جهان و تاريخ مى‌گذارد.
با حج، به تنهايى، مى‌توان به تحدّى همه مكاتب بشرى رفت و استيصال آنها را در برپايى چنين مراسمى، حتى براى يكبار، به نظاره نشست. بى‌جهت نيست كه خداوند متعال، مؤمنان را در همه زمان‌ها به تعظيم حج فرا خوانده 1 و منابع‌روايى و آموزه‌هاى وحيانى آن را مايه قوام دين معرفى كرده است. 2
حتى پس از صدر اسلام كه حقيقت حج، در ساليان متمادى، به محاق رفت و گم شد و ابعاد سياسى و اجتماعى آن كم‌رنگ شد و جز پوسته‌اى ظاهرى از آن باقى نماند، باز هم هماوردى براى اين تن بى‌جان، پيدا نشد.
نيمه گمشده
سلامت و شكوه حقيقى حج، ارتباط مستقيمى با بالندگى جامعه اسلامى دارد و افول يا تحريف آن، امت اسلامى را از مسير رشد خارج مى‌كند؛ به همين دليل، جدايى مسلمانان و حكومت اسلامى از حقيقت حج و پيام‌هاى سياسى و اخلاقى آن، در طول قرون متمادى، بيش از هر چيز به عزت مسلمانان و شكوه نظام اسلامى ضربه زده و موجب افول تدريجى آنها شده است. درست از زمانى كه ابعاد سياسى و اجتماعى حج، به كلى از صفحه ذهن مسلمانان پاك شد و نيمه ديگر حج نيز كه به عبادات فردى و مضامين و مفاهيم بلند انسانى و اخلاقى اختصاص داشت، فقط به شكل نمادين و بى‌روح در موسم حج مرور شد و در غير از آن ايّام، در رفتار و زندگى مسلمانان - به قول سيد جمال‌الدين اسدآبادى - خبرى از مسلمانى نبود، جهان اسلام و حكومت اسلامى، سنگرهاى عزت، شرف و شكوفايى را يكى پس از ديگرى به دشمن سپرد. حبس طولانى حج ابراهيمى در سلول تنگ اعمال و عبادات فردى، خواسته تحميلى