65مقام معظم رهبرى، حضرت آيت الله خامنه‌اى در همين زمينه مى‌فرمايند:
... ديگر آنكه مجموعه‌اى از علوم انسانى و غيره، كه داراى تأثير در استنباط و تنقيح موضوعات فقهى‌اند، بايد مورد عنايت قرار گيرند... بديهى است كه شناخت درست موضوع، در تصحيح شناخت حكم الهى، داراى تأثير تام است. 1
آرى جاى شك نيست كه ثابت انگاشتن موضوعات فقه، از عوامل مهم ركود و ايستايى فقه است و سبب ناهماهنگى فقه با نيازهاى موجود بشرى مى‌گردد؛ براى نمونه، گرچه خون دادن، موسيقى، مجسمه و شطرنج، موضوع حرمت قرار گرفته‌اند، ليكن از آن رو كه كاركردِ اجتماعى آنها، دچار تحول و دگرگونى شده، بى‌شك موجب تغيير حكم نيز مى‌گردد.
از سويى، تبيين و روشن نشدن موضوعى از موضوعات فقهى، موجب مى‌شود كه اختلاف در فتوا پيش آيد؛ مانند آنكه برخى از فقها فتوا داده‌اند: «چنانچه كسى پول و هزينه رفت و برگشت به مكه را داشته باشد و بتواند زندگى را، بدون سختى و مشقت غير قابل تحمل، ادامه دهد، حج بر او واجب است». 2 گروهى ديگر مى‌فرمايند: «چنين شخصى اگر فريضه حج به‌جا آورد، باطل است». 3
عده‌اى ديگر اين‌گونه فرموده‌اند: «چنانچه شخص، پولى دارد و آن پول مخارج حجش را تأمين مى‌كند، در اين صورت حج بر او واجب است، گرچه نياز به ازدواج داشته باشد و ترك ازدواج، سبب ارتكاب حرام شود». 4
برخى ديگر در مقابل اين گروه مى‌فرمايند: «بر چنين فردى حج واجب نيست». 5
عده‌اى از فقها چنين نظر داده‌اند: «چنانچه شخصى زاد (مخارج حج) و راحله (وسيله رفت و برگشت) نداشته باشد، ولى رفتن به مكه با پاى پياده بى‌مشقت و زحمت برايش ممكن گردد، حج بر او واجب نيست». 6 در مقابل اينها بعضى مى‌فرمايند: «اگر شخص بدون زاد و راحله و بى‌مشقت بتواند به مكه برود، حج بر او واجب است». 7