63
استطاعت
(موضوع شناسى فقهى حج)
محمد رحمانى
ميقات حج، شماره 14، زمستان 1374ه .ش
نوشتار پيش‌رو در راستاى موضوع‌شناسى فقهى، يكى از موضوعات كليدى حج (استطاعت) را مورد تبيين و بررسى قرار داده است. اين مقاله در چند محور به نگارش درآمده است. نگارنده، نخست پيشينه بحث را ميان فقهاى شيعه و اهل سنت مطرح مى‌كند و سپس به استطاعت در لغت و كلمات لغويين و اقسام استطاعت (عقلى، عرفى، شرعى) مى‌پردازد. در محور بعدى مقاله، به اين پرسش پرداخته شده است كه مراد از استطاعت در آيه 97 سوره آل عمران، چيست. نويسنده در اين مورد، دو نظريه مهم ذكر كرده است: 1. معناى استطاعت در آيه، به معناى قدرت عقلى است، ليكن شارع، زاد و راحله را نيز بر آن افزوده است؛ 2. شارع در معناى استطاعت دخالت نكرده و همان معناى عرفى را شرط وجوب حج قرار داده است. نويسنده در ادامه، در مقام بيان آثار و نتايج مختلف اين دو نظريه، به هفت مورد از آثار آن دو اشاره كرده و سپس به نقد و بررسى دو نظريه پرداخته است. ايشان در پايان به اين نتيجه رسيده است كه استطاعت، شرط عرفى است و روايات مفسره آيه شريفه، در مقام بيان مصاديق معناى عرفى آيه هستند.
ضرورت موضوع شناسى فقهى
فقه اسلام، به‌ويژه فقه شيعه، ريشه در وحى دارد و از اين سرچشمه زلال سيراب