13رعايت نكردن بهداشت، باعث گسترش بيمارى‌ها مى‌شد. ازاين‌رو اگر يك بيمارى در كشتى يا لنگرگاهى شايع مى‌شد، زائران را به قرنطينه مى‌بردند. سوارشدن به كشتى و پياده‌شدن از آن براى رفتن به قرنطينه، يكى از دشوارى‌هاى سفر حج بود. از سويى نيز انتظار طولانى در بنادر براى سوارشدن به كشتى، بسيار طاقت‌فرسا بود. همچنين كافى نبودن ظرفيت كشتى براى زائران، نشستن در كشتى را دشوارتر مى‌كرد؛ تا آنجا كه گاهى براى يافتن جا در كشتى بايد به مسافران ديگر سرزمين‌ها، باج پرداخت مى‌شد. ¹

گفتنى است زائران شيعه بايد در همان مسير دريايى، در منطقه‌اى به نام «يلَمْلَم» (جُحفه)، محرم مى‌شدند. اما تصور چنين احرامى در آن كشتى پرازدحام و كثيف، غيرممكن است. «ظهيرالملك» در سال 1306ه .ق مى‌نويسد: «نجاست است كه از اهل كشتى مى‌بارد. الآن در حال احرام‌اند؛ چه احرامى؟! چه غسلى؟! ظرف نجس، آب نجس، محل ناپاك...». ²

2. راه جبل

مسير مشهور ديگر، جبل يا «نَجد» بود كه از طريق عراق به‌سوى شبه جزيره عربستان مى‌رفت. اين مسير تا مكه ادامه داشت. دشوارى اصلى اين مسير، قتل و غارت زائران به‌وسيله راهزنان و حتى نيروهاى دولتى حكومت «آل‌رشيد» بود. البته آل‌سعود بعدها اين حكومت را از ميان بردند.

قرار بر اين بود كه نيروهاى دولتى، هزينه‌اى به مأموران حاكم نپردازند. ولى اين باج‌ها به زور گرفته مى‌شد؛ به‌طورى‌كه بيشتر اين