33
حج در ايران بعد از اسلام تا سقوط ايلخانان
طاهريان نخستين دودمان ايرانى بودند كه حكومت نيمه‌مستقلى را در آغازين سال‌هاى سده سوم هجرى تشكيل دادند. حكومت طاهريان در شرق قلمرو اسلامى، به مركزيت نيشابور بود و حدود نيم‌قرن پابرجا ماند. آنان از سوى خلفاى عباسى، به عنوان عامل راه مكه منصوب شدند و اعمال ايام حج به آنها سپرده شد. اين منصب، منصبى تشريفاتى و با انگيزه‌هاى سياسى بود و متصدى آن از ميان اميران بانفوذ انتخاب، و در موسم حج نامش همراه خليفه ذكر مى‌شد. عَلَمى براى وى نصب مى‌گشت و هنگام خطبه خواندن در مكه، در مقابل، او مى‌بايست به دستگاه خلافت ماليات بپردازد و در موسم حج، امنيت كاروان‌ها را تأمين كند. 1
صفاريان از ديگر سلسله‌هاى ايرانى بودند كه از سال 265 ه.ق، از سوى عباسيان، عهده‌دار منصب «عمل‌الحرمين» شدند. در سال 267 ه.ق بين عامل عمروليث و عامل احمدبن‌طولون (حاكم مصر)، بر سر جايگاه قرار گرفتن علم‌هايشان نزاعى درگرفت. هارون‌بن‌محمد، والى مكه كه اميرالحاج نيز بود، در اين درگيرى جانب عامل عمروليث را گرفت. 2 البته نفوذ صفاريان ديرى نپاييد و پس از آنكه در سال 271 ه.ق، محمد و على، پسران حسين بن جعفرعلوى، از سادات مكه، وارد مدينه شدند و كشتار عظيمى به راه انداختند، معتمد، خليفه عباسى، حج‌گزاران خراسانى را احضار كرد و به آنها گفت كه عمروليث (از اميران صفارى) را از منصب عمل‌الحرمينى عزل كرده است و دستور داد بر منابر، او را لعن كنند. ابن يوسف بن ابى الساج، والى مكه، در حمايت از عمروليث، با امير جديد به مخالفت برخاست و او را اسير كرد. سپس سپاهيان و حاجيان نيز دخالت كردند و والى را دستگير كرده، به بغداد فرستادند. 3 در سال‌هاى بعد،