48اصطلاحى است كه پيشوايان معصوم شيعه به كار برده‌اند. ¹نخستين كسى كه اين اصطلاح را مطرح كرد، حضرت على (ع) بود. شخصى از آن حضرت درباره «قدر» سؤال كرد، حضرت فرمود: « فانّه امر بين الأمرين، لا جبر و لا تفويض ». ²احاديثى با همين مضمون از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام نيز در منابع روايى آمده است. ³

امام راحل رحمه الله در تبيين اين نظريه، سخن نغزى دارند؛ ايشان مى‌نويسد: «بعد از اينكه محال بودن تفويض و جبر ثابت شد، حقيقت امر بين الامرين روشن مى‌شود و آن اينكه موجودات امكانى، مؤثر در افعال خود هستند، اما اين تأثيرگذارى به نحو استقلال نيست؛ زيرا كسى‌كه بفهمد عالم ممكن، ربط محض است، مى‌فهمد فعل ممكنات با وجودى كه فعل خود آنهاست، اما در عين حال فعل خداى متعال نيز است». ⁴

مثالى‌كه اين حقيقت را بهتر تبيين مى‌كند، افعالى است كه از اعضاى مختلف انسان صادر مى‌شود. ديدن و شنيدن حقيقتاً به چشم و گوش مستند مى‌شود، اما در عين حال، فعل نفس نيز محسوب مى‌شود. ⁵

ح) قضا و قدر الهى

ايمان به قضا و قدر الهى، از اصول جهان‌بينى توحيدى است. اين اصل در بسيارى از آيات و روايات، تأكيد شده است؛ چنان‌كه پيامبر اكرم (ص) فرمود: « لا يؤمن عبد حتى ... يؤمن بالقدر ». ⁶