26 و لازم است افعالى معين شده باشد كه در آن مكان تنها براى رضاى خدا انجام گيرد؛ و سودمندترين جايى كه در اين‌باره تعيين شده است مأوا و مسكن شارع مقدّس بوده است؛ زيرا انجام حج در آن مكان، مستلزم ياد شارع مقدس، و ياد شارع، مستلزم ياد خداوند و فرشتگان و روز قيامت است. و چون ممكن نبوده است كه پيامبر در محل زندگى هر فردى از امت، مكان حج را قرار دهد، واجب شده است كه همگان به‌سوى كعبه سفر كنند، هرچند در اين مهاجرت رنج و سختى و دورى از زن و فرزند و وطن و ديار وجود داشته باشد. 1
5. نگاهى به دستاوردهاى حج
با نگاهى به آيات و روايات و سخنان بزرگان، دستاوردهاى حج را شگفت‌انگيز مى‌يابيم. حج در آيينه اين سخنان، همانند منشورى است كه جنبه‌هاى متعدد دارد. همان‌گونه كه براى شناخت يك منشور بايد در همه پهلوهاى آن نگريست، براى شناخت حج نيز بايد در همه ابعاد آن تأمل كرد. حج را مى‌توان در ابعاد «فردى»، «اجتماعى-فرهنگى»، «سياسى» و «اقتصادى» مورد كاوش قرار داد، و دستاوردهاى فراوان آن را در هر يك از اين زمينه‌ها بررسى نمود:
الف) دستاوردهاى فردى
بخشى از رهاوردهاى حج، «فردى» است و بر دل و جان شخص حج‌گزار اثر مى‌بخشد. پيداست كه برخوردارى از اين موهبت‌ها و اصلاح زمينه‌هاى درونى، سبب دگرگونى و سامان‌يافتن ساختارهاى فرهنگى، اجتماعى، سياسى و اقتصادى شخص نيز مى‌شود. بخشى از دستاوردهاى فردى حج، از اين قرار است: