96به اعتقاد من، همانگونه كه تاريخ ما را رهنمون مىگردد، پيروى از على[(ع)] پيش از ورود ايرانيان به اسلام آغاز گرديد؛ اما به مفهوم سادهاش. ولى اين تشيع، با ورود اقوام ديگر به اسلام، رنگ تازهاى به خود گرفت. از آنجا كه ايرانيان بزرگترين ملتى بودند كه اسلام را پذيرفتند، در نتيجه بزرگترين تأثير را نيز در تشيع نهادند. 1
البته دربارۀ اين بخش از سخن وى كه مىگويد، تشيع مدتى پس از پيدايش رنگ جديدى گرفت، بحث خواهيم كرد.
ب) ولهاوزن (مستشرق) مىگويد:
همۀ مردم عراق، بهويژه كوفيان، در روزگار معاويه شيعه بودند. تشيع در اين منطقه به اشخاص محدود نمىشد، بلكه قبايل و سران عرب را نيز در برمىگرفت. 2
ج) گولد تسيهر (مستشرق) مىگويد:
اين درست نيست كه گفته شود تشيع در پيدايش و مراحل رشد خود، نمايندۀ جريان اصلاحى است كه انديشههاى اقوام ايرانى در اسلام پس از گرايش به آن يا گردن نهادن به قدرت اسلام از طريق فتح و تبليغ، آن را ايجاد كرده است. اين توهم شايع، مبتنى بر بدفهمى رويدادهاى تاريخى است. حركتهاى علوى، در سرزمينهاى عربى محض شكل گرفت. 3