447
12. وجوب خمس غنيمت
بر اساس آيۀ «وَ اعْلَمُوا أَنَّمٰا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلّٰهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبىٰ وَ الْيَتٰامىٰ وَ الْمَسٰاكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ» (انفال : 41) تمامى مسلمانان خمس را به عنوان يكى از واجبات اسلامى پذيرفته‌اند، اما اين كه خمسِ چه مال و ثروتى بايد پرداخت شود؟ مورد اختلاف است. در اين كه غنيمت جنگى متعلق خمس است مورد اتفاق تمام مذاهب اسلامى است، ولى آيا علاوه بر غنيمت جنگى در موارد ديگر نيز خمس واجب است، محلّ اختلاف است كه تفصيل آن خواهد آمد. 1
13. مهمترين موارد اختلافى در وجوب خمس
1. معدن: اماميه و حنفيه، خمس معادن را واجب شمرده‌اند، ولى مالكيه و شافعيه و حنبليه، در معدن معتقد به (ربع عشر) مى‌باشند. در حقيقت، تمامى مذاهب معتقدند، ماليات اسلامى به معدن تعلق مى‌گيرد، ولى در مقدار آن كه چقدر است و در شرايط آن كه آيا نصاب در آن اعتبار دارد، فتاواى گونه گون داده‌اند. بنابراين، در اصل پرداخت اختلافى ندارند، اگرچه گروهى آن را خمس و گروهى ديگر زكات مى‌نامند.
2. گنج: تمامى مذاهب اسلامى معتقد به وجوب خمس آن مى‌باشند. با اين تفاوت كه اماميه نصاب را معتبر مى‌دانند ولى اهل سنت قائل به نصاب در آن نيستند.
3. جواهر به دست آمده در غوّاصى: مانند لؤلؤ مرجان، در صورت رسيدن به نصاب بايد خمس آن را پرداخت. ولى به نظر مشهور اهل سنت خمس آن واجب نيست.
4. درآمد كسب: به فتواى اماميه چيزى از درآمد كسب كه زايد بر مؤونۀ سال باشد، خمس آن واجب است. اهل سنت اگرچه خمس آن را واجب نشمرده‌اند ليكن به نظر آن‌ها زكات آن در صورت وجود نصاب و حول واجب است. 2