2مى‌شود. ديدن اين صحنه‌ها در طواف، سعى، عرفات، مشعر و منا، شگفتى هر بيننده‌اى را برمى‌انگيزد و هر كسى حكمت خداوند سبحان را در تشريع مناسك حج به خوبى در مى‌يابد؛ فريضه‌اى كه پيروان مذاهب گوناگون را از گوشه و كنار جهان بر محور كعبه؛ يعنى كانون توحيد و يكتاپرستى گرد مى‌آورد و خود نماد وحدت امت اسلامى به شمار مى‌رود و مشكلات مسلمانان در پرتو آن حلّ و فصل مى‌شود.
اين عبادت با سياست نيز آميخته است تا مسلمانان در جبهه و صف واحد، به اعلام برائت از مشركان بپردازند و با پيروى از سياستى يكسان به انگيزه حفظ منافع و مصالح مسلمانان بينديشند و در پرتو اين اجتماع عظيم، توان و بزرگى مسلمانان را به دشمنان خدا و اسلام بنمايانند. دولت‌مردان و سياست‌مداران مسلمان نيز از اين گنج پايان‌ناپذير الهى و انسانى براى پيش‌بُرد هدف‌هاى متعالى اسلام و نمايش شكوه و عظمت اسلام بهره مى‌گيرند. مسلمانان با گرد آمدن در سرزمين وحى از تجربه‌هاى يكديگر در زمينه‌هاى گوناگون در راه رشد و پيش‌رفت سرزمين‌هاى اسلامى بهره مى‌برند و از اين‌رو، حج فريضه‌اى جامع به شمار مى‌آيد.
آنچه در پى مى‌آيد، نمودى است از برگزارى حج كه جامعيت اين فريضه سياسى، عبادى را ترسيم مى‌نمايد. حج سى‌ام كه به انگيزه تبيين برنامه‌ريزى‌ها و كارهاى مرتبط با آيين حج 1430 قمرى (1388 خورشيدى)، سامان يافته است، كارهاى آموزشى، پژوهشى، فرهنگى، عبادى، سياسى و اجرايى بعثه جمهورى اسلامى ايران را پيش از آغاز آن موسم تا پس از بازگشت حاجيان بيت الله الحرام به ايران گزارش مى‌كند. گفتنى است اين كتاب بر اساس موضوعات گزارش شده، از اين رو، ترتّب زمانى در آن مراعات نشده است و چه بسا رويدادى پس از حج انجام گرفته اما به خاطر تجميع موضوعى در جاى خود قرار گرفته است و افزون بر اين، به ديگر رويدادهاى هم‌سو با حج‌گزارى ايرانيان در آن هنگامه بزرگ مى‌پردازد. اميد است كه رشحه‌اى از دستاوردهاى هميشه جوشان آن را بازگو نمايد.