147پايان دوران امامت و سوء برداشت از قائم بودن امام كاظم(ع)، به نوعى به هم مربوط هستند. شاه كليد حل همه معماها در يك نكته است؛ خفقان شديد آن دوران.

خفقان شديد در دوران امام كاظم(ع)

از دوران امام كاظم(ع) به بعد، به غير از دوران كوتاه وليعهدى امام‌رضا(ع)، شيعيان حتى جرئت بردن نام امامان را نداشتند و براى نام بردن از آنها، از اسامى‌مستعار استفاده مى‌كردند. براى مثال، امام كاظم(ع) گاهى با عنوان «عبد صالح»، گاهى با صفت «عالم» و گاهى با نام «ابوابراهيم» يا «ابوالحسن» شناخته مى‌شد. نخستين امامى‌كه به زندان افتاد و تا چند سال با شيعيان ارتباط مستقيم نداشت، امام كاظم(ع) بود. براى حل مشكل برقرارى ارتباط امام با مردم، شبكه سازمانى شيعيان در جهان اسلام، به طور جدى شكل گرفت. گرچه اين شبكه از دوران امام‌صادق(ع) وجود داشت، ولى در دوران امام كاظم(ع) منسجم‌تر و گسترده‌تر شد.

افراد محدودى با امام ارتباط مستقيم داشتند. آنها تدابير امام را پنهانى، به همه شيعيان در دورترين نقاط مى‌رساندند. آن افراد، «باب امام» ناميده مى‌شدند كه با وكلاى امام در شهرهاى مختلف ارتباط داشتند. آنها از يك طرف دستورهاى امام را به شيعيان مى‌رساندند و از طرف ديگر، سؤال‌ها و وجوهات شيعيان را جمع‌آورى مى‌كردند و به امام مى‌رساندند.

در چنين شرايطى كه شيعه‌كشى و ستم به اوج خود رسيده بود، ناخودآگاه ميل به ظهور يك منجى در دل افراد ستم‌ديده، بيشتر