9
جمكران
يكى از مساجد معروف و معتبر در اطراف قم، نزديك روستاى جمكران كه در سال 393 هجرى به دستور امام زمان (عج) و به دست «حسن بن مثلۀ جمكرانى» ساخته شده است. اين مسجد در سال‌هاى اخير موقعيت و شهرت فراوانى يافته و در تمام مدت سال، به‌ويژه در شب‌هاى چهارشنبه و جمعه و نيمۀ شعبان، عدّۀ بسيارى از اطراف براى زيارت اين مكان منسوب به امام زمان (ع) و عبادت و نماز در آن‌جا، به اين مسجد مى‌آيند. نماز خاصّى براى آن وارد شده و عده‌اى هم به عشق ديدار حضرت مهدى (ع) و برآورده شدن حاجت‌هاى‌شان، چهل شب چهارشنبه مرتّب به آن‌جا مى‌روند. بخش فرهنگى اين مسجد و انتشارات آن از قسمت‌هاى فعّال مسجد است و براى زائران برنامه‌هاى مختلفى دارد. توسعۀ گسترده‌اى در اين مسجد در حال اجراست.
چاووش‌خوانى
از آداب و مراسم خاصّ هنگام رفتن زائران به سفر كربلا يا حج و عتبات عراق و خراسان و هنگام بازگشت آنان از اين زيارت. در اين مراسم، كسى پيشاپيش مردم با صداى سوزناك اشعارى را دربارۀ سفر كربلا يا خراسان مى‌خواند و مردم با او همنوايى مى‌كنند. در قديم، هنگام عزيمت كاروان زيارتى كربلا رسم بوده كه با نداى «هر كه دارد هوس كرب‌وبلا بسم‌الله. . .» مردم را براى شركت در اين مراسم يا پيوستن به قافله فرا خوانند. اين مراسم در مناطق مختلف به شيوه‌هاى خاص و با اشعار متفاوت اجرا مى‌شده است. دهخدا مى‌نويسد: «چاووش‌خوان كسى است كه دعوتِ رفتن به زيارت عتبات عاليات كند. در اصطلاح روستاييان خراسان، كسى باشد كه در فصل مناسب زيارت در دهات و روستاها، سواره يا پياده به راه افتد و روستاييان را به وسيلۀ جار زدن يا خواندن اشعار مهيج و مناسب، به زيارت اعتاب مقدّسه تشويق و تهييج نمايد.» 24 از جمله شعرهاى چاووش‌خوانى اين است:
ز تربت شهدا بوى سيب مى‌آيد
برخى از پژوهشگران به تحليل و نقل و گردآورى نمونه‌هايى از چاووش‌خوانى‌ها و تعزيه‌خوانى‌ها پرداخته‌اند. 25
حائر حسينى
«حائر» به معناى سرگردان و حيران است. سبب ناميدن حرم امام حسين (ع) به حائر حسينى، به دورۀ متوكّل عباسى بازمى‌گردد. متوكل به قصد تخريب حرم آن حضرت دستور داد تا آن منطقه را به آب ببندند؛ ولى وقتى آب به اطراف قبر سيدالشهدا (ع) رسيد، روى هم انباشته شد و به قبر آسيبى نرسيد. پس از بروز اين كرامت خاصّ، اعتقاد مردم به آن قبر شريف افزون گشت. «حائر حسينى» به حرم امام حسين (ع) و اطراف قبر مطّهر گفته مى‌شود كه بسيار مقدّس است و دعا در آن‌جا مستجاب است. در اصطلاح فقهى نيز كه احكام ويژه‌اى براى حائر امام حسين (ع) بيان شده، اين واژه به محدودۀ قبر، صحن و رواق‌هاى اطراف گفته مى‌شود. اقامت در حائر و عبادت در آن فضيلت و ثواب بسيار دارد. برخى از امامان نيز براى شفا، به حائر حسينى متوسّل مى‌شدند؛ از جمله امام هادى (ع) كسى را فرستاد تا در حائر حسينى براى شفاى او دعا كند. 26 به‌تدريج «حائر» نامى براى كربلاى معلّا شد و از اين رو به كسى كه اهل كربلاست يا مدّتى مقيم آن‌جا بوده نيز «حائرى» گفته مى‌شود.