13حج فريضه‌اى است جهانشمول و داراى ابعاد گوناگون فردى، اجتماعى، فرهنگى، سياسى، اجتماعى، اقتصادى و مادى و معنوى كه هر يك در جاى خود شايان توجه و تأمل است و بايد به شرح آن پرداخت.
يكى از اين ابعاد كه روح حج را تشكيل مى‌دهد؛ كمال انسانى، تزكيۀ نفس و تخلّق به اخلاق فاضله و تأدّب به آداب حسنۀ اسلامى است كه از يك سو در پربار شدن معنويات حج و عمره نقش اساسى دارد و منابع روايى، رهنمودهاى بسيار ارزنده‌اى را در اين باره ارائه مى‌دهد؛ و از سوى ديگر آثار درخشانى است كه حج و زيارت در پالايش روح و تكامل نفس و رشد اخلاقى، فردى و اجتماعى بر جاى مى‌نهد و با هدف انسان سازى در ارتباط است.
به عبارت ديگر: همانگونه كه اخلاق و آداب، در كمال حج تأثير دارد، حج نيز در رشد و تكامل بيشتر اخلاق و آداب انسانى مؤثر است و اين همان تأثير متقابل است كه در تمامى مسائل اعتقادى، اخلاقى و عبادى اسلام نيز مى‌توان يافت و نشان دهندۀ انسجام معارف شرع مقدس است.