16تنظيم كرده است كه به انسان و زندگى اجتماعى او سامان مى‌بخشد و زمينه رشد و شكوفايى شخصيت فرد مسلمان و جامعه دينى‌اش را فراهم مى‌سازد. از سوى ديگر، وضعيت در مراسم حج چنان است كه براى فرد زائر، حضور در جمع و روابط اجتماعى امرى بديهى است و از جوهره حج جدا نيست.
مى‌توان گفت كه مسافر خانه خدا، آن هنگام كه آهنگ سفر از وطن مى‌كند تا آن دم كه به ميهن برمى‌گردد، رابطه‌اش با گروه و جمع است كه اين نشانگر جدايى‌ناپذيرى روح جمعى از تار و پود حج است. البته در طول تاريخ همواره عده‌اى آگاهانه يا ناآگاهانه كوشيده‌اند كه حج را فريضه فردى قلمداد كنند و مانع از توجه به بعد اجتماعى حج و تبلور آثار اجتماعى آن شوند. ولى دلايل محكم ذيل، چنين انديشه‌هايى را نقض مى‌كند:
- آيات اجتماعى حج در قرآن و روايت‌هاى ائمه معصوم عليهم السلام ؛
- كنگره‌اى بودن مناسك و اعمال حج؛
- ديدگاه‌هاى اجتماعى موجود درباره حج؛
- تفكيك‌ناپذير بودن مراسم مذهبى از اجتماعات انسانى.
در اين فصل موارد ذكر شده، تحليل و بررسى مى‌شود.