11در نگاه تاريخى، ريشه‌اى عميق به عمق تاريخ دارد، اينجا نه تنها خانه اسماعيل(ع)، ومدفن وى ومادرش هاجر ودخترانش است، كه شمارى از پيامبران الهى نيز در دل آن آرميده‌اند.
در سير تاريخى گرچه خاطرات تلخى همچنون نقشه ومكر وحيله دشمنان اسلام عليه رسول اعظم(ص) در خود دارد، اما خاطرات شيرين ودلنشين حمايتهاى بى دريغ عبد المطلب وابو طالب، پدر بزرگ وعموى وفادار رسول خدا(ص) را بر تارك خود دارد، واز طرفى ديگر، اينجا جايگاه پيامبر خدا(ص) وائمه هدى(ع)، وعبادتگاه آنان، ومحل تلاوت قرآن، ومكان پخش معارف دين وپاسخ به پرسشها توسط آنان بوده است، از طرفى ارتباطى با معجزه شق القمر ووقوع معراج دارد، واز سويى خاطره مانور قدرت مسلمانان پس از هجرت، وپيش از فتح مكه را در برابر خود دارد.
نوريان، يكايك در حجر اسماعيل گرد آمده، از خود صفحاتى زرّين به وديعت نهاده‌اند. گاه با معبود خود سخن گفته ودل شيدا به معشوق سپرده‌اند.
آهى برخاسته از دلى سوخته سرداده، اشكى ناشى از پاكى سرشت، وحاكى از صفاى سيرت بر صورت روان ساخته‌اند، وبا حضور در حجر اسماعيل وجوار بيت الٰه ابراهيم، «نور على نور» را عيان بخشيده‌اند، از اينجا برناريان تاخته وگاه با حقيقت نورى‌شان، دلِ تاريك وسياهشان را شكافته، وآنان را به خشوع وكرنش در برابر حق واداشته‌اند، اينجا را مدرس خود قرار داده، درس توحيد ومعارف گفته‌اند وگاه از اسرار مگو نيز سخنى آورده‌اند.
چه زيباست كه با هم، اين صفحات رنگين كمان را ورقى زنيم، ونظاره گر