25«بالجمله از براى نماز مقامات و مراتبى است كه در هر مرتبۀ كه مصلّى است، نمازش با مرتبۀ ديگر بسيار فرق دارد؛ چنان‌كه مقامش با مقامات ديگر خيلى فرق دارد. پس مادامى كه انسان صورت انسان وانسان صورى است، نماز او نيز صورى و صورت نماز است و فايدۀ آن نماز، صحت و اجزاى صورى فقهى است. در صورتى كه قيام به جميع اجزا و شرايط آن كند؛ ولى مقبول درگاه و پسند خاطر نيست و اگر از مرتبۀ ظاهر به باطن و از صورت به معنا پى برد، تا هر مرتبه‌اى كه محقّق شد، نماز او نيز حقيقت پيدا مى‌كند؛ بلكه بنابر آنچه قبلاً اشاره به آن شد كه نماز مركب سلوك و براق سير الى الله است، مطلب منعكس شود. مادامى‌كه نماز انسان صورت نماز است و به مرتبه باطن و سر آن محقق نشده، انسان نيز صورت انسان است و به حقيقت آن محقق نگرديده است.

و محصّل مقصود ما اين است كه نماز؛ بلكه او جميع عبادات را غير از اين صورت و قشر و مجاز، باطن و لبّ و حقيقتى است»

و اين از طريق عقل معلوم است و از طريق نقل شواهد كثيره دارد كه ذكر جميع آن از حوصله اين اوراق خارج است. ¹