68بيرون آمد و مشتى خاك برداشت و فرمود: آرى! من اين سخنان را مى‌گويم، سپس مشت خاك را روى سر آنان پاشيد... سپس، رسول خدا(ص) به راه افتاد و رفت. در اين هنگام شخصى كه با آن عده نبود آمد و گفت: در اينجا منتظر كه هستيد؟ گفتند: محمد! گفت: به خدا قسم كه محمد از كنار شما عبور كرد! 1
مهاجران اسلام، پيش از آنكه هجرت بيرونى را آغاز كنند، هجرت درونى داشتند. اگر مهاجرى كه از سرزمينى به سرزمينى ديگر كوج مى‌كند ايمان استوارى داشته باشد، مى‌تواند دشوارى‌هاى هجرت را تحمل كند و چنين ايمانى با هجرت نفسانى فراهم مى‌آيد؛ يعنى، مؤمن نخست به هجرتى از نفس مى‌پردازد و از تاريكى‌هاى نفسانى، مانند شك و گمراهى و هوس‌پيشگى بيرون مى‌آيد، آن‌گاه هجرتى در عرصه جغرافيا را آغاز مى‌كند ازاين‌رو، رسول اكرم(ص) هجرت مسلمانان را، به هجرت‌هاى «انفسى» و «آفاقى» تقسيم كرده است.
أَلْهِجْرةُ هِجْرَتَان، إِحْداهُمَا أَنْ تَهْجُرَ السَّيِّئَاتِ وَ الاُخْرى أَنْ تُهاجِرَ إِلَى اللهِ تَعَالَى وَ رَسُولِهِ. 2