42 رفت آوازه كه امسال به حج رفت كمال بس‌مبارك‌سفرى چون‌تو به اوهمسفرى ¹

كمال خجندى

حقيقت وصال است و باقى مجاز چه كعبه چه قبله چه حج چه نماز ²

شاه داعى شيرازى

حج در ضرب‌المثل:

1 - حج به سفارش قبول نشود

2 - دل به دست‌آور كه حج اكبر است

3 - حاجى حاجى مكه

كعبه و سختى راه

در روزگاران پيشين سفر حج با سختى‌ها و مشكلات جانى و مالى همراه بود و چون احتمال بازگشت وجود نداشت حاجى سفارشها و آخرين وصيتهاى خود را با خانوادۀ خويش در ميان مى‌نهاد. و از اين جهت كه سفر او معمولاً يك سال طول مى‌كشيد مخارج سال آنها را تهيه كرده نزد آنان مى‌گذاشت. از اين رو معروف بود كه حاجى زمانى مستطيع است كه مخارج يك سال خود را داشته باشد. با اين وجود گاه اتفاق مى‌افتاد كه وى به علت مشكلات بين راه از قبيل ناامنى، حملۀ دزدان، طوفان، سيل، بيمارى و دهها مشكلات ديگر نمى‌توانست به موقع خود را به مكه برساند و در نتيجه همانجا در مكه مى‌ماند و سال ديگر حج به جا مى‌آورد و يا احياناً نااميد به وطن مراجعت كرده در سالهاى بعد به سفر حج دست مى‌زد. و از همين‌رو ضرب المثل