48ابراهيم در مكه بوده كاسته شده است. 1
كسانى كه با عمرى طولانى در مكه و برخى ديگر از شهرهاى جزيرة العرب مى‌زيند،مى‌دانند كه حجم آب و گسترۀ مناطق سرسبز حتى در قرن گذشته بهتر از امروز بوده است.باغ‌هاى مكه در اطراف و نواحى آن تا مسافتى دوردست وجود داشته است كه امروز اثرى از آنها ديده نمى‌شود و اين نتيجۀ فزونى اين خشكى است.برخى از زمين شناسان هم بر اين باورند كه در آينده اين خشكى دامنه‌اش در جزيره گسترده‌تر خواهد شد و نسل‌هاى بعدى،بيش از ما شاهد آن خواهند بود؛البته به جز مناطق جنوبى كه در سواحل اقيانوس هند قرار دارد.
شكل‌گيرى‌مكه
چه آن كه نقل‌هاى مورّخان اسلامى دربارۀ وجود كسانى در مكه پيش از ابراهيم عليه السلام مى‌زيستند درست باشد يا نباشد،و يا آن كه نتيجه‌گيرى زمين شناسان در بارۀ سرسبزى اين سرزمين در روزگاران ناشناختۀ كهن صحيح باشد يا نه،در اين ترديدى نيست كه هجرت اسماعيل بن ابراهيم عليهما السلام به مكه،آغاز روشنى براى تاريخ مكه است.طبعاً مقصود ما اين نيست كه تمامى آن جزئياتى كه در اين باره،دربارۀ پيش يا پس از هجرت گفته آمده است،آن اندازه واضح و روشن باشد كه هيچ شك و ترديدى در آن روا نباشد،اما به هر حال آن مطالب،نقل شده و حديث شريف هم به برخى از نكات آن اشاره دارد؛ چنان كه روايات اهلِ كتاب جنبه‌هاى ديگر آن را تكميل مى‌كند.مورّخان بعدى در تصفيه و تهذيب اين اخبار تلاش كرده و كسانى از آنها نهايت دقت را به خرج داده‌اند، اما كسانى هم،در روايت و نقلِ همۀ آن اخبار،با تمام جزئياتش براى نقد آنها چندان خود را به زحمت نينداخته‌اند.
بنا بر اين ما كتاب خود را با اسماعيل آغاز كرده تلاش مى‌كنيم تا در محدودۀ