11
مقدمه
مكانهاى جغرافيايى، تداعى كنندۀ رويدادهاى تاريخى است و يادآور انسانهاى سازندۀ تاريخ.
زمانهاى خاص، بار مفهومى و محتواى تاريخى دارد.
گاهى تاريخ در جغرافيا نهفته است و مكان، در زمان؛ و گاهى جغرافيا، تاريخ مجسّم است.
اسلام، از هر زمينه و مناسبت و فرصتى، از هر زمان و زمينى، در اين مسير استفاده مى‌كند و براى هر كس، در هر جا و هر زمان و هر شرايط، تكليفى، برنامه‌اى، دستور العملى و...قرار داده است.
تمام لحظاتِ شبانه روزى انسان و همۀ موقعيّتهاى سفر و حضر و فردى و اجتماعى، مادّى و معنوى، روحى و عاطفى انسان، آميخته به دستورى و رهنمودى در اسلام است.
هيچ مذهب و مكتب و ايدئولوژى و فرهنگى، به اندازۀ اسلام، در اين زمينه‌ها برنامه ندارد و از مناسبتها و فرصتها در جهت ساختن روحهاى بزرگ و تربيت كردن انسانهاى پاك، استفاده نكرده است.
در كدام مكتب، برنامۀ سازنده و شگفت و دگرگون كننده چون «حج» وجود دارد؟