81اسماعيل(ع) داشت، و ابراهيم(ع) با سنگ‌ريزه‌هايى او را مى‌راند و به وسوسه‌هاى او بى‌توجّه بود.
ساير امكنه
اگر چه مكانها و مواضعى كه به عنوان جايگاههاى انجام مناسك حجّ معروف‌اند، به اجمال معرّفى شدند، امّا در كنار آنها مكانها و مواضعى نيز وجود دارند كه هر يك، يادآور دوره‌اى از تاريخ، يادآور بزرگوارانى از تاريخ اسلام، و يادآور اتّفاقاتى خوش يا ناخوش هستند. ضمن ارجاع مطالعۀ فهرست و ويژگيهاى جامع اين مكانها در منابع مربوطه، در اين اجمال به معرّفى اجمالى آنها بسنده مى‌گردد.
زمزم: چاهى است مبارك در مجاورت كعبه 1 كه تا سال 1383 با پلّه‌هايى كه در صحن مسجدالحرام بود، زايران به كنار تأسيسات كنار چاه مى‌رفتند و از آب آن استفاده مى‌كردند. امروزه آن قسمت مسدود شده و استفاده از آب زمزم از آب‌خوريهاى منصوب در جاى‌جاى مسجدالحرام ممكن است. اين چاه كه زير پاهاى كوچك اسماعيل از زمين جوشيد، نه تنها اسماعيل و هاجر را از تشنگى رهانيد، كه باعث پيدايش شهر مكّه شد همواره منبع تأمين آب زايران بوده است. اين چاه پيش از ظهور اسلام خشكيده بود و توسّط حضرت عبدالمطلّب، احيا شد و از آن زمان، همچنان از زمين مى‌جوشد.
غار حرا: غار حراء واقع در كوه حرا و در يك فرسخى شمال مكّه و در محلّى مشرف به منى)، محلّ نيايش پيامبر اكرم در سالهاى پيش