27زمزم و مانند آن مشهود است. اينكه سرزمين غير قابل كشت، با دعاى حضرت ابراهيم(ع): فَاجْعَلْ أَفْئِدَةً مِنَ النّٰاسِ تَهْوِي إِلَيْهِمْ ¹، چنان شود كه دل‌هايى مشتاق آن باشد، جزو آيات الهى است. چنين است ساير بركات و اسرار حج كه بسيارى از آنها تنها مشهود اولياى حق است.

5. افزون بر آيات فوق، برخى ديگر از آيات نيز در روايات بر حج تطبيق شده است. از جملۀ آن روايات، سه نقل زير است.

الف. معاوية بن عمار مى‌گويد: از امام‌صادق(ع) دربارۀ ثروتمندى كه هرگز حج بجا نياورده پرسيدم. آن حضرت فرمود: او از كسانى است كه خداوند دربارۀ آنها فرمود: آنان را كور محشور مى‌كنيم؛ « هُوَ مِمَّن قالَ اللهُ تعالى :وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيٰامَةِ أَعْمىٰ ² » . راوى مى‌گويد: آنگاه امام‌صادق(ع) مرا از اين سخن متعجب ديد، فرمود: خداوند (در دنيا) او را از ادراك و شناخت راه حق باز مى‌دارد؛ «

أعْماهُ اللهُ عن طَريقِ الحقِّ ». ³

ب. امام‌صادق(ع) دربارۀ آيۀ شريفۀ وَ مَنْ كٰانَ فِي هٰذِهِ أَعْمىٰ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمىٰ وَ أَضَلُّ سَبِيلاً ⁴فرمود: اين آيه درباره كسى است كه حج واجب خود را تا آنگاه كه مرگ او فرا رسد به تأخير اندازد. چنين شخصى در روز قيامت كور محشور مى‌شود؛ «

ذلك الَّذى يُسوِّفُ نفسُهُ الحجَّ، يعنى حَجّة الإسلامِ، حتّى يَأْتِيهِ الْمُوتُ ». ⁵