22 «ان الحمد و النعمة » بگويد.و يا «وَ لاَ الضّٰالِّينَ » را «و لا الزالين » تلفظ نكند.

اگر آن برادرِ مسلمان پيش از آغاز بلوغ شرعى به ياد گرفتن و درست گفتن حمد و سوره مى‌پرداخت و اگر در همان سالها احكام حج را كه ممكن است روزى بر او واجب گردد،مى‌آموخت،با چنين دشواريها روبرو نمى‌شد.

بايد پذيرفت كه مقدار توجه به فراگرفتن احكام و آداب دين،نمايانگر درجۀ علاقۀ ما نسبت به دين است.اگر در مكه و مدينه اعمال بعضى حاجيان نشان مى‌دهد كه از دين و معارف اسلامى جز تعليماتى سطحى ندارند،علامت اين است كه اجتماع مسلمان نسبت به آموختن احكام دين و فقه اسلام و اخلاق اسلامى بى‌اعتناست،مگرنه اين است كه در حديث مى‌خوانيم مسلمان نسبت به مسلمان ديگر مانند اندامى از كالبد است كه اگر فاسد شود به همۀ كالبد اثر مى‌گذارد.

تأسف ما وقتى شديدتر خواهد شد كه بر چنين سهل‌انگارى،اين مطلب را نيز اضافه كنيم كه شايد تعداد قابل توجهى از زائرانِ خانۀ خدا و حرم شريف پيغمبر،از وضع اين منطقه،آداب و رسوم مردم حرمين،مقرراتى كه در آنجا حاكم است،اماكن زيارتى و آداب خاص آن اماكن،اطلاع درست ندارند،تا چه رسد به وضع اقتصادى و موقعيت جغرافيايى حجاز و حرمين در بين ديگر كشورهاى اسلامى و زيان اين ندانستن،مخصوصاً در آن قسمت كه به آداب و رسوم مذهبى مردمِ حجاز مربوط مى‌شود،كمتر از نقص