30شرايط) هيچ عمل مستحّبى نمىتواند جاى حجّ استحبابى را بگيرد، كه از بيان آن روايات خودارى مىشود.
2 - فلسفه و اسرار عبادى حجّ
يكى از امتيازات انسان بر ساير حيوانات، همان فضيلت حق شناسى و اظهار تشكر و سپاس در برابر انعام منعم و احسان محسن است، كه حيوانات فاقد اين خصيصۀ والا هستند. گرچه در بعضى از حيوانات، اين خصيصه تا حدّى مشاهده مىشود، ولى به هر حال از ويژگيهاى ضرورى نوع حيوان نيست. امّا انسان، به شرط سلامت فطرت و وجدان، ممكن نيست اين فضيلت ممتاز را نداشته باشد، مگر اينكه در اثر فرو رفتن در شهوات نفسانى و تمايلات حيوانى، فطرت انسانىش واژگون و به حيوانات ملحق شده باشد كه قرآن در مورد آنان مىفرمايد:
( أُولٰئِكَ كَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولٰئِكَ هُمُ الْغٰافِلُونَ). 1(آنان بسان چهارپايان، بلكه گمراهتر از آنانند. آنان غفلت زدگان بىخبرند.)
لطف بزرگ خداوند درباره بشر، آن است كه او را به نماز و روزه و حج و ساير اعمال عبادى كه هر يك راهى از راههاى شكرگزارى و حقشناسى انسان در برابر خداوند است مأمور فرموده است تا بدين وسيله او را در رتبۀ انسانى خود نگهدارد و شرف انسانيش را حفظ فرمايد.