34مى‌داند؛ چه اين كه كعبه را تنزّل بيت معمور و عرش خدا مى‌داند و طواف خود را تنزّل طواف فرشتگان مى‌شمارد. و سرانجام خود را فرشته‌اى متوسط مى‌يابد و آثار فرشتگى را در خود مشاهده مى‌كند.
وقتى به سرزمين عرفات مى‌رسد، دعاهاى خاصّ عرفه را همانند امام سجّاد و سالار شهيدان، سيدالشهدا - عليهماالسلام - مى‌خواند.
امّا زمزم، رسول اللّٰه - صلّى اللّٰه عليه وآله وسلم - آن قدر به آب زمزم علاقه داشت كه استهداء مى‌كرد و مى‌فرمود: شما كه از مكه به مدينه مى‌آييد، براى من آب زمزم سوغات بياوريد. 1 اين آب در اثر نيايش آن مادر جوشيد. وقتى هاجر به ابراهيم خليل عرض كرد من و اين كودك نوزاد را در اين سرزمين لم‌يزرع به كه مى‌سپارى (الىٰ مَن تَدَعُنا) فرمود: به صاحب اين سرزمين (الى رب ّهذه البنية ) 2 اين گفتن همان و آرامش قلب مادر همان.
وقتى كودك تشنه شد، مادر به دنبال آب، هفت‌بار از سينۀ صفا به مروه و از بالاى مروه به صفا رفت و آمد. ناگهان ديد كه زير پاى كودك نوزاد چشمه‌اى جوشيده است كه همچنان هزاران قرن است مى‌جوشد! چه با بركت است زمزم!
بدا به حال كسى كه با آب زمزم وضو بگيرد، در كنار كعبه طواف كند و از خدا غير خدا بخواهد و نورانى نشود!
امام صادق - عليه‌السلام - فرمود: «نور الحق لا يزال على الحاج ما لم