21

گوشه‌اى از اسرار تشريع عبادت

غرض از تشريع عبادت، توجه دادن انسان به موقف خاصّ و ممتازى است كه در عالم هستى دارد و آن، شناخت مبدأ و آفريدگار جهان، به كمال مطلق است، و سپس حركت و سير روحى به سوى او، و ريختن همه‌گونه آلودگى‌هاى مادّى از نواحى وجود و تشديد جوهر نفس و منوّر شدن به نور حق است، و بالمآل، استغراق در فرح و سرور و بهجت بى‌پايان، از نيل به قرب جوار خدا كه جمال مطلق و كمال بى‌حدّ است.

لازمۀ حتمى اين توجّه، كوچك ديدن لذّات دنيا در جنب لذّت انس با خدا و قهراً بى‌اعتنا شدن نسبت به آنها و بى‌تفاوت بودن در اقبال و ادبار دنيا است كه قرآن كريم مى‌فرمايد:

لِكَيْلاٰ تَأْسَوْا عَلىٰ مٰا فٰاتَكُمْ وَ لاٰ تَفْرَحُوا بِمٰا آتٰاكُمْ. ¹

«اين به خاطر آن است كه براى آنچه از دست داده‌ايد تأسف نخوريد، و به آنچه به شما داده شده، دلبسته و شادمان نباشيد.» هر چيز كه در حيّز امكان ديدم با او همه هيچ بود و بى‌او همه هيچ

همه هيچند، هيچ، اوست كه اوست چون همه هست‌ها، ز هستى اوست

و اين همان فضيلت عالى زهد و انقطاع از دنياست كه مولود نور عرفان و توجّه كامل انسان، به عالم بالاست.

اين كه مى‌بينيم، فساد اخلاق و عمل، دنيا را گرفته و جامعۀ بشر، در تنگناى زندگى حيوانى، به فشار افتاده و راه نجات، از هر طرف بر او مسدود شده است. براى همين است كه انسان، پى به موقف خاصّ خود نبرده و خود را نشناخته و از مسير عبادت و خداجويى - كه وظيفه‌اى مخصوص به اوست - منحرف شده است و در لجنزار مادّه‌پرستى به تعب افتاده و كارش به فضاحت كشيده است.

عبادات از نظر اثرگذارى روحى مختلفند

سالكان طريق عبوديت و بندگى معتقدند كه عبادات، از نظر خاصيت اثرگذارى در روح و تكميل نفس، مختلفند ¹.

بعضى، اثر تطهير و تخليه دارند و بعضى، موجب تزيين و تحليۀ جان مى‌شوند.

برخى، از فضاى روح بشر رفع ظلمت مى‌كنند و بعضى، نور و صفا جلب مى‌نمايند.

مثلاً، انفاقات و صدقات، از زكات و خمس و كفّارات و مظالم و خلاصه، اداى حقوق مالى، اثرش، تطهير قلب از پليدى و آلودگى حبّ مال است كه مى‌فرمايد:

خُذْ مِنْ أَمْوٰالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِهٰا. ²

«از اموال آنها صدقه‌اى بگير، تا به وسيلۀ آن، آنها را پاك سازى و پرورش دهى.»

و روزه گرفتن، مايۀ تقويت اراده و نيروى مقاومت در مقابل تمايلات نفسانى و تحصيل ملكۀ تقوا و مصونيت از غلبۀ شهوات است.

يٰا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيٰامُ كَمٰا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ³.