189ببخشد يا در اختيار او بگذارد، استطاعت مالى پيدا كرده، با داشتن ساير شرايط مستطيع مى‌باشد، هر چند در تقديم پول، انجام حجّ شرط نشده باشد.
سيستانى : مسأله اگر مخارج رفت و برگشت و مصارف عيالات كسى را در مدّتى كه مكه مى‌رود و برمى‌گردد، به او ببخشند براى اين كه حجّ كند، حجّ بر او واجب مى‌شود اگر چه قرض داشته باشد و در موقع برگشتن هم مالى كه بتواند با آن زندگى كند نداشته باشد؛ ولى اگر طورى باشد كه روزهاى سفر حجّ روزهاى كسب و كارش باشد به طورى كه اگر حجّ رود نتواند قرض خود را در موقعش ادا نمايد يا آن كه نتواند مخارج زندگانيش را در بقيۀ سال تأمين نمايد حجّ بر او واجب نيست.
مسأله اختصاصى
مكارم : مسأله 1737 شخص بدهكار هرگاه مخارج حجّ را داشته باشد ولى با پرداخت بدهى خود توانايى بر حجّ ندارد چنين كسى مستطيع نيست، مگر اين كه طلبكار عجله‌اى نداشته باشد و او هم مطمئن باشد كه بعداً قادر به اَداء دَين است.
[مسأله 2041]
مسأله 2041 اگر مخارج رفتن و برگشتن و مخارج عيالات كسى را در مدّتى كه مكه مى‌رود و بر مى‌گردد به او بدهند و بگويند حجّ برو، ولى ملك او نكنند (1) ، در صورتى كه اطمينان داشته باشد كه از او پس نمى‌گيرند، حجّ بر او واجب مى‌شود.
اين مسأله، در رسالۀ آيات عظام: مكارم و بهجت نيست
(1) خوئى ، فاضل ، تبريزى : حجّ بر او واجب مى‌شود.
زنجانى : رجوع كنيد به ذيل مسأله 2040) .
[مسأله 2042]
مسأله 2042 اگر مقدارى مال كه براى حجّ كافى است به كسى بدهند و با او شرط كنند كه در راه مكه خدمت كسى كه مال را داده بنمايد، حجّ بر او واجب نمى‌شود (1)
(1) فاضل : ولى اگر قبول كند و خدمت، منافات با انجام مناسك حجّ نداشته باشد حجّ واجب مى‌شود.
گلپايگانى ، صافى : قبول كردن آن مال بر او واجب نمى‌شود.
بهجت : لازم نيست قبول كند، ولى اگر قبول كرد حجّ بر او واجب مى‌شود.
زنجانى : مسأله اگر مقدارى مال كه براى حجّ كافى است به كسى بدهند و با او شرط كنند كه در راه مكّه خدمت كند در صورتى كه بتواند ضمن خدمت، حجّ خود را بجا آورد، استطاعت مالى پيدا كرده با داشتن ساير شرايط حجّ بر او واجب مى‌شود.
مكارم : مسأله هرگاه كسى را اجير كنند كه در سفر حجّ خدمت شخص يا كاروانى را كند و به اين صورت حجّ خود را بجا آورد حجّ واجب او حساب مى‌شود، ولى قبول چنين كارى واجب نيست.
مسأله اختصاصى
مكارم : مسأله 1739 كسى كه مى‌تواند با قرض كردن حجّ بجا آورد مستطيع نمى‌باشد و حجّ بر او واجب نيست، ولى اگر چند نفر مخارج حجّ كسى و نفقۀ عيال او را بپردازند حجّ بر او واجب مى‌شود.
[مسأله 2043]
مسأله 2043 اگر مقدارى مال به كسى بدهند و حجّ بر او واجب شود، چنانچه حجّ