72(نجاف) است. برخى نيز معنى نجف را «تل» يا «تپه» ذكر كرده‌اند. ياقوت حموى در كتاب معجم البلدان مى‌گويد: «نجف نام شهرى در پشت شهر كوفه است كه همانند تپه‌اى جلوى سيل را گرفته و اجازه نمى‌دهد كه سيل به سوى شهر كوفه سرازير شود».
نجف نام‌هاى ديگرى دارد كه در احاديث وارده از اهل بيت(عليهم السلام) نيز آمده است؛ از جمله نام‌هاى متعارف اين شهر، بانقيا، جودى، ربوه، ظهر الكوفه، غريان، وادى‌السلام، غربى، لسان، طور، غرى و مشهد است كه در اين ميان نام‌هاى نجف، غرى و مشهد متداول‌تر است.
معنى لغوى «غرى» جايى در جاهليت بود كه در آن قربانى مى‌دادند و «غريان» نام دو بناى صومعه‌مانند بوده كه در نزديكى قبر حضرت على(ع) قرار داشتند. اما «وادى السلام» به معنى دشت سلامتى است و اين نام در برخى از احاديث اهل‌بيت(عليهم السلام) بر اين منطقه اطلاق شده است كه در حال حاضر اين نام بر گورستان معروف شهر نجف اطلاق مى‌گردد كه آرامگاه بسيارى از بزرگان و علماى شيعه مى‌باشد.
برخى را گمان بر اين است كه محل كنونى نجف در گذشته كوه بلندى بوده و فرزند حضرت نوح(ع) آنجا كه مى‌گويد: ( سَآوِي إِلىٰ جَبَلٍ يَعْصِمُنِي مِنَ الْمٰاءِ ) ؛ «به سوى كوهى پناه مى‌برم كه مرا از طوفان نجات خواهد داد» (هود: 43)، منظورش همين كوه نجف بوده است كه بعدها به فرمان الهى كوه از بين رفته و به صورت تپه‌اى درآمد و درياى اطراف آن كه «نى» نام داشت خشك شده و به همين علت نام آن «نى جف» شده است. بر اساس شواهد و قراين تاريخى و باستان‌شناسى، ظاهراً طوفان نوح در همين منطقه اتفاق افتاده است و اين داستان در سنگ‌نوشته‌هاى سومرى، آشورى و بابلى بر جاى مانده در بين‌النهرين ذكر شده است.