12اجتماعى ارائه كرد.
يكى از تعاليم مهم دين، حج است كه با احياى تفكر دينى، جنبه‌هاى سياسى و اجتماعى آن مطرح شد. امام خمينى(قدس سره) پس از پيروزى انقلاب اسلامى، احياگر حج ابراهيمى گرديد و با صدور پيام و سخنرانى، به مناسبت ايام حج، ابعاد گوناگون اين فريضه عظيم و كهن را بازگو كرد تا توجه مسلمانان جهان را به ظرفيت‌هاى عظيم سياسى، اجتماعى، فرهنگى و اقتصادى حج در كنار آثار اخلاقى و تربيتى و ابعاد فقهى حج، جلب نمايد.
پس از ايشان، مقام معظم رهبرى، حضرت آيت‌الله خامنه‌اى«دام عزه»، اين منش عالمانه را ادامه دادند و با رهنمودهاى خود، در سخنرانى‌ها و پيام‌هايى به مناسبت ايام حج، توجه مسلمانان را به ظرفيت عظيم حج جلب كردند. ايشان در پيام‌هاى خود، ضمن بيان ابعاد و ظرفيت‌هاى اخلاقى و معنوى حج، جنبه‌هاى سياسى و اجتماعى حج را با تأكيد بر اين مطالب بيان نمودند: «بيدارى اسلامى، وحدت مسلمانان و خوددارى از تفرقه‌افكنى، بيان مشكلات جهان اسلام، لزوم استفاده از حج براى تقويت همدلى در جهان اسلام، برائت از مشركان و افشاى توطئه‌هاى دشمنان».
امام خمينى(رحمه الله) و مقام معظم رهبرى، در مجموعه سخنان و پيام‌هاى خود، علاوه بر تحليل همه‌جانبه مسائل جهان اسلام و عملكرد دشمنان داخلى و خارجى، رهنمودهايى براى زائران و كارگزاران حج داشته‌اند تا حاجيان در مسير تحقق حج ابراهيمى، گام بردارند.