481. سخت‌زمينه ارتباط 1 كه بيشتر به ابعاد فيزيكى و مكانى شكل‌گيرى ارتباط توجه دارد؛ مثلاً براساس نوع روابط، مكان انتخاب‌شده براى آن متفاوت است يا اينكه بهتر است بگوييم مكان برقرارى ارتباط در سمت‌وسو و كم‌وكيف ارتباط مؤثر است.
2. نرم‌زمينه ارتباط 2 كه بيشتر به ويژگى‌هاى محيطى و خصوصيات زمانى كه ارتباط در آن روى مى‌دهد برمى‌گردد؛ مانند سكوت يا سروصداى محيط، روز تعطيل يا غيرتعطيل، مناسبت ويژه ملى يا مذهبى. 3
گاهى اوقات يك ارتباط، ديدار يا گفت‌وگو در يك مكان، ولى در دو زمان و فضاى ارتباطى متفاوت، آثار و ويژگى‌هاى ارتباطى مختلفى دارد.
با توجه به ابعاد و كاركردهاى ارتباطى و ادراكى، و تأثير آن بر روحيات و احساسات انسان، مى‌توان يكى از ويژگى‌هاى تبليغى حج را در شرايط مكانى آن جست‌وجو كرد. در اين محيط معنوى و اخلاقى، تناسب پيام تبليغى با محيط وجود دارد و با توجه به احساسات معنوى متاثر از محيط، امكان دفع پيام كم مى‌شود. چنان‌كه در فصل بعد مى‌آيد، هريك از محيطهاى حج به تبع مناسك خاصى كه در آن انجام مى‌شود، با پيام خاصى تناسب دارد كه سبب افزايش درك و پذيرش آن پيام مى‌شود.
اهميت ابعاد تبليغى حج و امت اسلامى
از ابتداى اسلام، تبليغ جدى پيام، يك اصل اساسى عقيده اسلامى بوده است. اسلام به عنوان يك آيين عالم‌گير و جهانى، گستراندن تعاليم خود را در سراسر جهان مدنظر دارد. از اين جهت دعوت به اسلام، هم يك وظيفه جمعى است و هم فردى 4 كه با