202جاه‌طلبى جانشينان وكيل چنان بحران عظيمى در فارس و اصفهان ايجاد نمود كه هرچند ماه، اميرى از خاندان زند يا بستگان آن خاندان در شيراز سلطنت مى‌كرد و سرانجام به قتل مى‌رسيد. به طور كلى، از سال 1193 تا 1203ه.ق، در مدت ده سال، تاج و تخت زنديه و عنوان سلطنت ايران در ميان جمعى از برادرزادگان و بنى اعمام وكيل دست به دست مى‌گشت. در طول اين مدت، فرصتى بسيار مناسب براى خان قاجار فراهم آمد و وى چنان‌كه قبلاً اشاره كرديم، هم خود را نخست صرف بسط نفوذ خود در شمال ايران نمود و هر موقع كه كار هرج‌ومرج و زد و خورد مدعيان سلطنت به منتها درجه مى‌رسيد، دست به حمله مى‌زد و قدرت نظامى خود را آزمايش مى‌كرد و از پيش‌آمدها و حوادث براى اجراى مقاصد خود استفاده مى‌برد. به طورى كه در اوايل سال 1203ه.ق، مقدمات تشكيل دولت قاجار از هر حيث آماده شده بود و فقط قدرت لطف‌على خان زند و هواخواهى مردم جنوب ايران از او كه به هرحال، شاه‌زاده ايرانى زند را بر حكومت خاندان قاجاريه ترجيح مى‌دادند، توانست تشكيل اين دولت را چند سال ديگر به تعويق اندازد. 1
ب) دولت عثمانى
دولت عثمانى پس از قتل نادر افشار و تضعيف سلسله افشاريه كه از اقتدارشان كاسته شده بود، التفات چندانى به دولتمردان ايرانى نداشت. اين در حالى بود كه عثمانى بر حجاز سلطه داشت و روابط با حجاز و حاكمان آن جز با صلاح‌ديد و موافقت سلاطين عثمانى امكان‌پذير نبود. بنابراين، فقدان امنيت و بحران‌هاى داخلى از علل كاهش روابط با حجاز محسوب مى‌شود.
دليل ديگر ارتباط اندك زنديه با حجاز، به مشكلات سياسى و درگيرى زنديه با