16- از آنجا كه مسجد تنعيم ابتداى حدود حرم است، زائران را به ورود به حرم توجه داده و دعاى كوتاه ورود به حرم را بخوانيد بسيار مناسب است. همچنين مى‌توانيد مسجد تنعيم و منطقه شهداى فخ را نيز به آنها نشان دهيد.
- از آنجا كه تعداد لباس احرام آقايان حداقل دوتكه است و بيشتر از آن در صورتى كه شرايط لباس احرام را داشته باشد بلا اشكال است، در فصل سرما به آنان يادآورى شود كه پوشيدن بيش از دو جامه احرام بلا اشكال است. كشيدن پتو بر روى خود براى جلوگيرى از سرما اشكال ندارد ولى آقايان آن را بر سر نيندازند و خانم‌ها بر صورت خود. چنانچه اين پتو دوخته باشد آقايان نبايد بر دوش خود بيندازند ولى دوخته بودن حواشى آن به فتواى برخى از فقها بلا اشكال است.
- كسى كه براى عمره تمتع محرم شده، وقتى خانه‌هاى مكّه را ببيند، نبايد لبيك بگويد لذا اين مسأله، هنگام رفتن به مكّه تذكر داده شود.
- كسانى كه بعد از تمام شدن اعمال تمتع، براى انجام عمره مفرده از مكّه به مسجد تنعيم مى‌روند، چند دسته‌اند:
مقلّدان فقهائى كه استظلال در شب و در شهر مكّه، هر دو را جايز نميدانند. اين گروه نمى‌توانند حتى در شب با ماشين سقف دار از تنعيم بيايند و بايد در ماشين مكشوف سوار شوند.
مقلدان فقهائى 1 كه استظلال در شهر مكّه را جايز ميدانند ميتوانند، شب يا روز در ماشين مسقف سوار شوند.
مقلدان فقهائى كه استظلال در شهر مكّه را جايز نميدانند ولى استظلال در شب را حرام نميدانند، ميتوانند در شب از تنعيم با ماشين مسقف به مسجد الحرام بروند.
يادآورى مى‌شود اكثر مراجع تقليد كه استظلال در شب و در شهر مكّه را جايز نمى‌دانند، فتواى صريح ندارند بلكه احتياط فرموده‌اند كه در اين موارد با مراجع به فالاعلم مى توانند مسئله سوار شدن در ماشين مسقف را حل كنند.
- ميان وقت ورود به مكه و وقت حركت زائران به سوى مسجدالحرام براى انجام اعمال،حتماً فاصله باشد تا زائران پس از تحويل اتاق‌ها و استقرار و استراحت و تجديد قوا براى اعمال آماده شوند. تجارب سالهاى گذشته نشان مى دهد بهترين و خلوت ترين وقت براى انجام اعمال، يك ساعت و نيم پس از نماز صبح است. لذا بهتر است زائران پس از صرف صبحانه حدود ساعت شش و نيم يا هفت، (آنهم با لحاظ مسأله استظلال در شهر مكّه) براى اعمال به مسجد الحرام برده شوند.
- بهتر است كه زائران را به دو دسته توانمند و افراد بيمار و ناتوان تقسيم كرد و در مرحله اول،گروه اول اعمال را انجام دهند و در مرحله دوم با همكارى زائران داوطلب، گروه دوم را در وقت مناسب براى انجام اعمال به حرم برد. با اين رويه، هم حركت كُند زائران ناتوان در حركت گروهى اخلال ايجاد نمى‌كند و هم زائران ناتوان و بيمار با مراقبت و همراهان بيش تر، اعمال خود را به راحتى انجام مى دهند.
- استظلال در شهر مكّه و نيز عرفات و منا، بجز آيه الله زنجانى -كه جايز نمى‌دانند- بهجت، تبريزى، خامنه‌اى، خويى و سيستانى- احتياط واجب دارند- مابقى مراجع استظلال را مجاز مى شمرند. در مورد مراجعى كه احتياط واجب دارند نيز مى توان با رجوع به فالاعلم يا مرجع مساوى، استظلال را تجويز كرد.
- زائران در زمانى براى انجام اعمال به مسجد الحرام برده شوند كه در اثناء آن به نماز جماعت و شستشوى مسجد برخورد نكنند. يادآورى مى‌شود كه فرصت نماز مغرب تا عشاء و ظهر تا عصر و عصر تا مغرب كوتاه است ولى فرصت نماز صبح تا نماز ظهر و نماز عشاء تا صبح زياد است و شستشوى مسجد نيز بيشتر در وقت خلوت مطاف مثل ساعت يك بامداد صورت مى‌گيرد.
- چنانچه در اثناء طواف يا سعى نماز جماعت برگزار شد، تا آخرين فرصت امكان به طواف يا سعى ادامه داده شود تا اگر ممكن شد طواف يا سعى را به پايان برسانند.
- چنانچه پس از طواف، اذان گفته شد يا وقت اذان نزديك بود، سعى را شروع نكنند.
- چنانچه زائران در بين اعمال به نماز برخورد كردند، بايد در نقطه‌اى مشخص طواف و سعى خود را قطع كنند و جاى آنرا به خاطر بسپارند و پس از نماز، از همان نقطه‌اى كه طواف يا سعى را رها كرده اند،اعمال را ادامه دهند و آن را به اتمام برسانند. اما در مورد كفايت اين ادامه دادن، چنانچه فاصله بين نماز و ادامه اعمال زياد نباشد، طواف و سعى صحيح است ولى با فاصله زياد،بايد به نظر مرجع تقليد رجوع كرد.
- با توجه به محو شدن خط تيره مقابل حجرالاسود، براى نيّت آغاز طواف، اگر به زائران گفته شود كه از چند متر جلوتر قصدشان اين باشد كه از مقابل حجرالاسود طواف را شروع و به همان جا ختم ميكنند، اشكال ندارد و لازم نيست متوجه باشند كه كدام نقطه به طور دقيق مقابل حجرالاسود است.
- براى شروع طواف هرگز نبايد زائران را از مقابل حجرالاسود يا نزديك آن به داخل صف طواف كنندگان برد زيرا موجب اذيّت و مزاحمت براى طواف كنندگان است. به همين جهت بهتر است نقطه‌اى دورتر از حجرالاسود بدون نيت وارد مطاف شد و به تدريج وارد مطاف و نزديك به كعبه شد تا به نقطه آغاز طواف (حجرالاسود) رسيد. در پايان طواف نيز براى رفتن به محل نماز طواف (پشت مقام ابراهيم) آرام آرام بدون نيّت طواف همراه جمعيت به راه خود ادامه داده تا به راحتى بتوان از صف طواف كنندگان خارج شد.
- جزئيات مسائل شك در تعداد دوره‌اى طواف و سعى نبايد گفته شود چون همين امر سبب شك و وسواس زائران مى شود. بلكه بايد به طول كلى گفته شود كه اگر شك و شبهه يا سؤالى پيش آمد، با ترديد اعمال را ادامه ندهند و حتماً با مراجعه به روحانى كاروان حكم مسأله را بپرسند و سپس مطابق وظيفه عمل نمايند.
- اين مسأله به زائران يادآورى شود كه چنانچه در عملى اشكالى به نظرتان رسيد يا مشكل پيش آمد، با اعاده كل اعمال عمره مشكل حل نخواهد شد، بلكه بايد ضمن مراجعه به روحانى كاروان مورد اشكال مشخص و چنانچه نياز به اصلاح، تكميل يا اعاده بود، عمل شود.
- مسجد الحرام به "حياط وسط" كه كعبه در آن قرار دارد و شبستان‌هاى اطراف آن اطلاق مى شود ولى مسعى و محوطه اطراف مسجد كه سنگفرش شده و با ديواره‌اى نرده‌اى محصور است جزو مسجد نيست و احكام مسجد را ندارد.
- كسانى كه براى نماز طواف عمره يا طواف زيارت نايب مى‌گيرند، بايد خودشان هم نماز طواف را بخوانند.
- كسانى كه با ويلچر در طبقه دوم طواف داده مى‌شوند، بايد نايب بگيرند و ترتيب را نيز بايد مراعات كنند. بايد دقت كرد كه به جاى طبقه دوم، طواف در پشت بام مسجد الحرام واقع نشود. چنين اتفاقى از عرب‌هايى كه ويلچر دارند به طور مكرر واقع شده است.
- سعى بين صفا و مروه بايد بين الجبلين باشد. به شهادت اهل اطلاع، ستون‌هاى گنبد صفا روى كوه است. قسمت شيب دار نيز جزء مروه است و آخرين در خروجى آن در سمت راست، روى كوه است. بنابراين زدن پاشنه پا به روى صخره ضرورتى ندارد.
- هروله براى زنان مستحب نيست و چنانچه سهواً انجام دادند مبطل سعى نيست و برنگردند. مردان نيز اگر هروله را فراموش كردند براى بجا آوردن آن بر نگردند.
- ممكن است در وقت ازدحام افراد ناتوان را كه با ويلچر سعى ميكنند در طبقه همكف راه ندهند و آنها را به طبقه دوم يا پشت بام مسجد الحرام راهنمايى كنند، بايد توجه داشت چون طبقه دوم و پشت بام بالاتر از صفا و مروه است، سعى در آنجا كافى نيست، بلكه اين افراد بايد براى سعى نايب بگيرند.
- تقصير مكان معينى ندارد ولى مرسوم است كه بر مروه تقصير مى‌كنند، ياد آورى اين نكته لازم است كه سمت چپ مروه قسمتى افزوده شده و ميتوان زائران را به آن قسمت هدايت كرد تا مزاحمتى براى ديگران نباشد و بانوان بتوانند به دور از چشم نامحرمان تقصير كنند.
بيان نكاتى در اولين جلسه مكه
- در اين جلسه اعلام مى شود كه هركس نسبت به اعمالى كه انجام داده سؤال يا شك و شبههاى دارد سؤال كند تا وظيفه وى مشخص و مطابق آن عمل كند.
- وضع نماز قصر يا تمام در مكّه و كيفيت جمع بين فتاوا همان طور كه در بخش مدينه گذشت يادآورى شود.
- چنانچه در عمره كمتر از ده روز در مكّه مى‌مانند مسافر هستند و در حجّ، چنانچه پيش از اعمال حجّ و رفتن به عرفات حداقل ده روز در مكّه اقامت دارند نمازشان تمام است و بالتبع در عرفات، مشعر الحرام و منا و پس از بازگشت به مكّه نيز تمام است. چنانچه پيش از رفتن به عرفات كمتر از ده روز در مكّه اقامت دارند، مسافر هستند و بالتبع در مشاعر مقدس نيز نماز شكسته است و پس از اعمال و بازگشت به مكّه اگر حداقل ده روز در مكّه اقامت دارند نماز تمام و گرنه مسافر هستند.
- اعمال مستحب مكّه، مثل تلاوت و ختم قرآن، طواف مستحب، نماز در مسجد الحرام و نگاه كردن به كعبه تذكر داده شود.
- نماز جماعت استداره‌اى در مسجد الحرام به فتواى برخى از فقهاء اشكال دارد. لذا بايد مأمومين در جهتى بايستند كه روبروى امام جماعت يا جلوتر از او نباشد، بايد توجه داشت كه امام جماعت مسجد الحرام در نماز صبح، مغرب و عشاء نزديك مقام ابراهيم يا نزديك در كعبه به نماز ميايستد و در نماز ظهر و عصر در فصل گرما (بجز در نماز جمعه) در نقطه مقابل، روبروى مستجار، داخل شبستان كنار اتاق مؤذنان به نماز ميايستد.
- برخى از زائران تا پاسى از بامداد (پس از نصف شب) در مسجد الحرام ميمانند و به جهت خستگى و دير خوابيدن، براى نماز صبح بيدار نميشوند. تذكر اين مسأله لازم است كه چنانچه اين امور مستحب سبب ترك واجب شود، هيچ گونه ثوابى نخواهد داشت.
- كيفيت بجاى آوردن طواف مستحب براى خود و ديگران به زائران آموزش داده شود و نيز بر تلاوت قرآن و عبادت در مكّه به ويژه در مسجدالحرام و استفاده بهتر از اوقات فراغت تأكيد شود.
- چون جهت قبله در شهر مكّه در هر سوى آن تفاوت دارد، حتى گاهى در يك هتل، در بخش‌هاى مختلف آن نيز متفاوت است و بدين سبب تشخيص قبله براى زائران مشكل مى‌شود، مناسب است جهت قبله يادآورى شود و چنانچه در هتل علامت مشخص وجود ندارد، علامت‌هاى جهت قبله نصب شود.
- در برخى از هتل‌ها سنگ توالت‌ها رو به قبله يا پشت به آن است كه با كمى انحراف در نشستن مشكل حل ميشود. هرچند اگر زائران متوجه نباشند مرتكب گناهى نخواهند شد.
كارهاى حرام بين احرام عمره تمتع و احرام حج تمتع:
- تراشيدن سر (به فتواى برخى از مراجع)؛
- بجا آوردن عمره مفرده به فتواى بعضى از مراجع سبب بطلان عمره ميشود. 2- صيد در حرم؛
- كندن و بريدن گياه و درخت حرم؛
- بيرون رفتن از شهر مكّه به فتواى برخى از مراجع جايز نيست، لذا اگر در ماه ذيقعده عمره تمتع را انجام دادند و در ماه ذيحجه از مكه بيرون روند به فتواى بعضى از مراجع، عمره تمتع آنان باطل ميشود و بايد براى ورود به مكه مجدداً محرم شوند.
در موارد ذيل بجاى آوردن طواف مستحب خلاف احتياط است:
- پس از احرام عمره، پيش از طواف
- پس از احرام حجّ، پيش از رفتن به عرفات
- پس از اعمال منا و پيش از طواف زيارت
- بين طواف و نماز طواف، نه تنها طواف انجام دادن خلاف احتياط است بلكه خواندن نماز ديگر غير از نماز طواف نيز خلاف احتياط است.