3) 3[گفته شده: وقتى رسول‌خدا (ص) از قبا خارج مى‌شد، بنى‌عمروبن‌عوف اجتماع كرده، گفتند: آيا از ما نگران شديد كه از قبا مى‌رويد يا محله‌اى بهتر از محله ما سراغ داريد؟ حضرت فرمودند: «إنّى امِرتُ بقريةٍ تأكل القرى»؛ [فى سيرةالرسول، ص 42؛ تاريخ الخميس، ج 1، ص 339. مقصود از « تأكل القرى»، وجود جمعيت زياد و بزرگى مكان اطراف آن بوده است] جز آنكه موقعيت قبا به لحاظ قرارداشتن در جنوب، در مقايسه با زمين مسطح مدينه كه به سمت شمال كشيده شده بود، [جغرافية شبه جزيرةالعربيه، ص174] به باور ما، مانع از آن بود كه قبا مركزيتى براى فعاليت در حد يك شهر اسلامى براى تمام مهاجران و انصار درآيد؛ زيرا زمين فراخ و مسطح آن به سمت جنوب يا شرق امتدادى نداشت. طبعاً در اين دو سو امكان توسعه سكونت وجود نداشت و اين ناشى از عوامل طبيعى شامل عوامل جغرافيايى و زيستى بود؛ همان چيزى كه مدينه را از لحاظ شكل جغرافيايى تقريباً به‌صورت مستطيل در آورده و از اين جهت متمايز با ديگر شهرها مى‌كرد. نكته قابل توجه آن‌كه، با توجه به صلاحيت انتخاب مركز مستطيل مزبور براى سكونت مهاجرين، شرايط جغرافيايى و زيستى نقش بزرگى در ايجاد توازن و اعتدال اقتصادى داشته است، به‌طورى كه تساوى اضلاع شكل مزبور از مركز، بدون شك به ايجاد يك توسعه قابل انتظار در تنظيم محلات قبايل مختلف در مدينه كمك مى‌كند. همان‌گونه كه كار توسعه در خارج از مدينه را در سمت شمال و غرب، همچون وادى عقيق به‌صورت كارى سودمند از حيث اجتماعى و اقتصادى درمى‌آورد. اين انتخاب، فشار مشكل سكونت مهاجرين را در انتخاب هر محله بر محلات انصار كاهش مى‌داد، همان‌طور كه بر رشد عمرانى و زراعى مدينه مى‌افزود.[رواياتى از رسول‌خدا (ص) نقل شده كه سكونت در عقيق را تحسين مى‌كند، (التعريف، ص 65؛ الروض‌المعطار، ص 418) برخى از صحابه در عقيق خانه بنا كردند. در آنجا آب شيرين و گوارا و قصرهاى استوارى همچون قصر سعيدبن‌عاص، قصر عروة بن زبير و قصر مروان‌بن‌حكم و جز آنها بوده است [مختصرالبلدان، همدانى، ص 26؛ الاصابة، ابن‌حجر، ج 2، صص 48-46؛ الدرة الثمينة، ابن‌النجار، ص 31] چرا كه سبب آبادى زمين‌هاى بايرى مى‌شد كه قابليت و استعداد زراعت داشت؛ بر پايه آنچه گذشت، محل مسجد جامع، كه همان مسجد نبوى است، به طور تقريبى در مركز مدينه يا به تعبير رايج، در «باطن» مدينه [فى سيرة الرسول، برگ 42؛ تاريخ الخميس، ج 1، ص 341] و به عبارت ديگر در «وسط» مدينه [المسالك‌والممالك، اصطخرى، ص 23] انتخاب شد تا مسلمانان بدون زحمت و رنج بتوانند با رسول‌خدا (ص) در ارتباط باشند، آن‌گونه كه مسجد نقطه آغازين محله مهاجرين و انصار شد كه از هر سو بر آن حلقه زده بودند. [طبقات‌الكبرى، ج 1، ص 240؛ التعريف، صص43-37؛ وفاءالوفا، ج 2، ص 717 و بعد از آن] عادت بناى خانه در اطراف مكان‌هاى عبادت در مكه سابقه داشت. گفته شده است كه قريش و ديگران، در آغاز، در اطراف كعبه خانه نمى‌ساختند و اين را احترام به كعبه مى‌دانستند. قصى به آنان گفت: اگر شما در اطراف كعبه خانه بنا كنيد، مردم از شما پرهيز خواهند داشت و كشتن شما را روا نخواهند شمرد و بر شما هجوم نخواهند آورد. او خود اين كار را آغاز كرد و دارالندوه را ساخت و آن‌گاه اطراف آن را ميان طوايف قريش تقسيم كرد، پس از آن قريش خانه‌هايشان را در اطراف كعبه ساختند [اخبار مكه، ازرقى، ج 1، صص 115-103]