38 و قَطرٌ عَلى قَطْرٍٍٍٍ إذا اتَّفَقَتْ نَهْرٌ وَ نَهرٌ عَلى نَهرٍٍٍٍ اذا اجْتَمَعَتْ بَحرٌ» ¹

كسى كه كوچك‌ترين آشنايى با تعليمات اسلامى داشته باشد، در اين جهت ترديد نمى‌كند كه اسلام به عناوين مختلف دستور داده كه مسلمانان دور هم جمع شوند و يكديگر را از نزديك ببينند و از احوال يكديگر مطلع شوند تا دل‌هايشان به يكديگر نزديك شود و ديوارها از ميان برده شود و شكاف‌ها پر گردد و از همه اجتماعات اسلامى مهم‌تر و عمومى‌تر و طولانى‌تر و متنوع‌تر، برنامه حج است كه به‌حق آن را كنگره عمومى اسلامى نام نهاده‌اند. همه مسلمانان بايد در زمان معين و روزهاى معين، اعمال معينى را انجام دهند. همه بايد يك نوع لباس در آن ايام بپوشند، و يك نوع سخن به زبان آورند. آيا سرزمين حج، جز براى اين است كه ميعادگاه اهل توحيد باشد؟ آيا جز براى اين است كه اهل توحيد بايد در آنجا رنگ توحيد و وحدت به‌خود بگيرند. چه خوب گفته است علامه فقيد كاشف الغطاء:

بُنِي الاسلامُ عَلى كَلِمَتَينِ: كَلِمَةُ التَّوحيدِ وَتَوْحِيد الكَلِمَة.

اسلام بر روى دو اصل و دو فكر بنا شده است. يكى پرستش خداى يگانه و توحيد، ديگر، اصل اتفاق و اتحاد جامعه اسلامى.

تقويت اسلام به اين است كه مسلمانان قوى‌تر باشند، و قوى‌تر بودن آنها به اين است كه پيوند اتحاد آنها محكم‌تر باشد. ²

دو - برائت از مشركان

اعلان برائت از مشركان، از اركان توحيد و واجبات سياسى حج است. تحقق ديانت، جز به اعلام محبت و وفادارى نسبت به حق و اظهار خشم و برائت نسبت به باطل نمى‌باشد. حاشا كه خلوص عشق موحدين جز به ظهور كامل نفرت از مشركين و