1) - مهدى منتظر از ديدگاه قرامطه: با توجّه به اين كه قرامطه شعبه‌اى از اسماعيليّه هستند و آنها مهدى منتظر را پسر اسماعيل و نوۀ امام جعفر صادق عليه السلام مى‌دانند، آنچه در بخش آغازين كتاب از قول «يحى بن ذكرويه» نقل شده كه خود را فرستادۀ امام مهدى معرّفى كرده و نامه‌هاى مجعولى به وى نسبت داده، به حضرت بقيّة اللّٰه ارواحنا فداه مربوط نمى‌شود، بلكه منظور «محمّدبن اسماعيل ابن امام جعفر صادق عليه السلام » مى‌باشد. اسماعيليّه اصولاً هفت امامى هستند و معتقدند كه خداوند منّان براى ارشاد و هدايت عالميان هفت پيشوا در هفت دوران به شرح زير فرستاده است: الف: دوران نخستين، حضرت آدم ابوالبشر عليه السلام ب: دوران دوّم، حضرت نوح عليه السلام ج: دوران سوّم، حضرت ابراهيم عليه السلام د: دوران چهارم، حضرت موسى عليه السلام ه‍ : دوران پنجم، حضرت عيسى عليه السلام ح: دوران ششم، حضرت محمّدبن عبداللّٰه صلى الله عليه و آله ط: دوران هفتم، مهدى منتظر، محمّدبن اسماعيل‌بن امام جعفر صادق عليه السلام («دكتر مصطفى غالب» اين مطلب را با صراحت تمام در كتاب: «الامامة و قائم القيامه» ص311 تا ص314 بيان كرده و همۀ احاديث مربوط به «مهدى آخرالزّمان» را با «محمّدبن اسماعيل» نوۀ امام صادق عليه السلام تطبيق كرده است.) در منابع قديمى هفت امام را به ترتيب از اميرمؤمنان عليه السلام تا امام جعفر صادق عليه السلام ، سپس اسماعيل را ذكر كرده‌اند و آن هفت تن را هفت پيامبر اولوالعزم مى‌نامند و محمّدبن اسماعيل را خاتم و ناسخ اديان قبلى مى‌دانند و معتقدند كه او زنده است و در بلاد روم زندگى مى‌كند و روزى ظاهر شده، دين پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله را نسخ مى‌كند و شريعت تازه‌اى جايگزين مى‌گرداند. (فرق الشّيعۀ نوبختى، ص73 و المقالات و الفرق اشعرى، ص84) «مترجم»