28توقّعِ خود مى‌كاست و برادر مسلمانش را آن‌چنان نوميد نمى‌كرد.
در وضعيتِ فعلى و عصر ماشين، فقط فرشته‌اى كه حَيِّز و زمان و مكان براى او مسأله‌اى نيست، مى‌تواند چنان حجى بگزارد و من به صراحت اعتراف مى‌كنم كه از بختِ بد، در رفتن و برگشتن با چنين فرشته‌اى روبرو نشدم.
شايد بگوييد همين‌كه از مسجدالحرام بيرون آمد، در فاصلۀ پايان عمره تمتّع و شروع اعمالِ حج، مجالى هست و فرصتى دست مى‌دهد تا زائر با فراغت به تفكّر بپردازد.
مگر نه اين است كه قرآن كريم مكرر به ما امر مى‌كند در آيات خدا تفكّر كنيد!؟ مگر در حديث يك ساعت تفكّر را بهتر از هفتاد سال عبادت ندانسته‌اند؟ 1 چه آيتى از سرزمين مكه بزرگ‌تر، سرزمينى خشك با كوه‌هايى خشك‌تر از زمين، درَّۀ منا دشتى بى‌آب و گياه، حجرالأسود، سنگى سياه چون ديگر سنگ‌هاى آسمانى و بالأخره محمد صلى الله عليه و آله پيغمبرى انسان، مانند ديگر انسان‌ها. 2آنگاه اين‌همه ولوله و شور در پنج قارۀ جهان! آرى اين