26ديگر را يادآورى مى‌كند و مى‌فرمايد:

حضرت موسى(ع) حج گزارد، در حالى كه همراهش هفتاد پيامبر از بنى اسرائيل بودند كه افسار شترانشان از ليفه بود، لبيك مى‌گفتند و كوه‌ها پاسخ لبيك را مى‌دادند و بر دوش موسى(ع) دو عباى پنبه‌اى بود و مى‌گفت: «لَبَّيكَ، عَبدُكَ ابنُ عَبدِك» . ¹

هم چنين از امام محمد باقر(ع) روايت شده است:

حضرت ابراهيم(ع) در ميان مردم به حج ندا داد وگفت: اى مردم! منم ابراهيم، خليل خدا؛ خداوند فرمان داده است كه اين خانه را حج كنيد، پس آن را حج كنيد. پس هر كسى تا روز قيامت، حج مى‌كند او را پاسخ داده است. اولين كسى كه دعوتش را پاسخ گفت از اهل يمن بود. «وَحَجَّ ابراهيمُ هُوَ وَاهَلُه وَ وُلدُه» ؛ «و ابراهيم با خانواده و فرزندانش حج گزاردند». ²

بدين ترتيب مى‌توان گفت كه بر اساس روايات، خانه خدا دو هزار سال قبل از هبوط حضرت آدم(ع) بر زمين، مطاف فرشتگان بوده است و از زمان حضرت آدم(ع) تا زمان بعثت رسول خدا(ص) نيز پيامبران الهى در مقاطع گوناگون تاريخى، خانه خدا را زيارت كرده حج گزارده‌اند.

2. پيشينه تاريخى وجوب حج

نكته مهم و اساسى كه در اين بخش، شايسته است، به آن پرداخته شود اين است كه وجوب حج، از چه زمانى به عنوان يك تكليف و حكم همگانى و هميشگى تشريع شده است؟

به عبارت ديگر، پيشينه تاريخى وجوب حج به چه زمانى برمى‌گردد و مناسك حج، از چه زمانى واجب شده است؟ در ميان مفسّران در اين زمينه دو ديدگاه وجود دارد:

الف) ديدگاه اول

بسيارى از مفسّران عقيده دارند كه پيشينه تاريخى وجوب حج، به زمان حضرت ابراهيم(ع) برمى‌گردد. به اين معنى كه حج به عنوان يك حكم همگانى و تكليف