40استدلال:

بعضى از فقهاى شافعيه، در عدم وجوب حج بر عبد، اين گونه استدلال كرده‌اند:

«بانّ الجمعة لا تجب على‌العبد مع قرب مسافتها مراعاة لحق السيّد فتكون مراعاة حق السيّد فى الحج بطريق اوْلى فلا يجب عليه الحج ايضاً». ¹«نماز جمعه، با نزديك بودن مكان اقامه آن، بر عبد واجب نيست، به دليل (وجوب) رعايت حق مولايش بر او، بنابراين رعايت حق مولى در حج، بطريق اولى بر او، لازم‌تر است و روى اين حساب حج بر او واجب نيست».

نكته لازم: به اتفاق جميع فقها، چنانچه ديوانگى شخص ادوارى باشد، (گهگاه ديوانه شود) در صورتى كه مستطيع باشد و حالش نيز طورى باشد كه بتواند تمام اجزاء و شرائط حج را بجا بياورد، حجّ بر او واجب است و از حجةالاسلام نيز كفايت مى‌كند. ولى اگر مدت سلامتى (افاقه) او كم باشد، بشكلى كه نتواند اعمال حج را انجام دهد، بر او واجب نمى‌شود، بديهى است كه در صورت اوّل شرط استطاعت موجود است، بر خلاف فرض دوّم. بنابراين يكى از شرائط وجوب حج، استطاعت از جهت عقل است.

شرائط صحّت حج

به اتفاق جميع فقها يكى از شرائط صحّت حج، اسلام است. بنابراين حج غير مسلمان صحيح نيست.

و لذا بعضى از بزرگان بر لزوم اين شرط، چنين استدلال كرده‌اند: حج يك نوع عبادت است. و در صحّت يك امر عبادى، اسلام شرط است.

سؤال: آيا حج «صبى» و «كودك» صحيح است يا نه؟

جواب: در اين مسأله بين فقها اختلاف است.

مالكيان، شافعيان و فقهاى اماميه، به صحّت، و ابوحنيفه به عدم صحّت آن حكم كرده‌اند. ² از اين رو كسانى كه به صحّت آن قائل هستند مى‌گويند: اصل عدم صحّت عبادت از غير بالغ است.

و متقابلاً قائلين به صحّت حجّ صبىّ، به روايتى استناد كرده‌اند:

«عن ابن عباس انّه قال انّ امرئة رفعت اليه (النبىّ) صبيّاً فقالت الهذا حج يا رسول‌الله(ص)قال نعم ولك اجرٌ». ³