133خداوند در پرتو اين فريضه بزرگ بسترى را فراهم آورده تا آنان از ديدگاه‌هاى يكديگر آگاه شوند. بسا گفت‌وگوى دو مسلمان، دو عالم مسلمان، دو روشنفكر مسلمان سبب گشايش امور مسلمانان شود. از طرفى، به كمك همين گفت‌وگوهاست كه آسيب‌پذيرى جهان اسلام كاهش مى‌يابد؛ چون بدگمانى‌هايى كه فرقه‌هاى اسلامى نسبت به يكديگر پيدا كرده‌اند، از رهگذر ديدار دوستانه در حرم الهى، كم‌رنگ مى‌شود. به‌طور كلى، يكى از اهداف زيربنايى حج ابراهيمى، همين حضور فعال مسلمانان، به‌ويژه، انديشمندان مسلمان در عرصه گفت‌وگوى اعتقادى و اجتماعى است.
در چنين سفرهايى، بايد درباره مسايل مهمى سخن گفت كه در زندگى، ايمان و موضع‌گيرى‌هاى اجتماعى و فرهنگى ما تأثيرگذار است. متأسفانه، حاجيان ما كمتر بدين مسايل مى‌پردازند و بيشتر در زمينه مسايل شخصى، گفت‌وگو دارند كه وقت گذرانى است.
به‌هرحال، يكى از وظيفه‌هاى زائران كعبه، بهره‌رسانى علمى و فكرى به همسفران و زائران ايرانى و غيرايرانى و نيز بهره‌گيرى علمى و فكرى از آنان است. نبايد خود را، از جمع زائران دور نگاه داشت. دست‌كم، مى‌توان شنوندۀ خوب و نكته‌سنجى بود و بر دانش و بينش خود افزود. اينكه اسلام، ارزش بسيارى براى اجتماع قايل است، دليلى جز كاستن از